اختلالات مثانه در کودکان چگونه قابل تشخیص است ؟
اختلال عملکرد مثانه یک اصطلاح کلی است که به عدم کارکرد طبیعی مثانه در حین پر شدن یا تخلیه اطلاق میشود. با ما همراه باشید تا با نشانه های این عارضه در کودکان آشنا شوید.
به گزارش سبک ایده آل، برای درک بهتر اختلالات مثانه بهتر است ابتدا با عملکرد دستگاه ادراری آشنا شویم.
دستگاه ادراری شامل ارگان‌هایی است که تولید، ذخیره‌سازی و دفع ادرار از بدن ما را به عهده دارند. این ارگان‌ها شامل دو جفت کلیه، مثانه، حالب‌ها و پیشاب‌راه است.
کلیه‌ها مثل یک نوع فیلتر مواد زائِد را از خون (بصورت ادرار) پاکسازی میکند. این مواد دفعی از طریق حالب‌ها وارد مثانه میشود. مثانه ادرار را ذخیره کرده تا زمانی که به صورت ارادی تخلیه ادرار انجام شود. دفع ادرار از طریق پیشاب‌راه انجام میشود.
یک شبکه پیچیده عصبی وجود دارد که پیام‌ها را از مثانه به نخاع و مغز هدایت کرده و به این ترتیب اجازه میدهد که مثانه عمل ذخیره‌سازی و دفع ادرار را تحت کنترل ما انجام دهد.
در نوزادان و کودکان این شبکه عصبی هنوز کامل نشده، بنابراین مدتی طول می‌کشد تا کنترل عضلات لگن و مثانه خود را به دست آورند.
منظور از اختلالات مثانه، مشکلاتی هستند که در پر شدن و یا تخلیه مثانه به وجود می‌آیند. این اختلالات حدود ۴۰% موارد مراجعه به کلینیک اورولوژی را شامل می‌شوند.
در بعضی کودکان اختلالات مثانه به صورت ترکیبی از مشکلات مثانه و روده با هم است.
عوامل موثر در بروز اختلالات و مشکلات مثانه در کود کان
عادت دستشویی رفتن کودک، مثل نگه داشتن ادرار برای مدت طولانی و یا کاهش سرعت تکامل فیزیکی کودک عامل بسیاری از اختلالات مثانه در کودکان است.
چه عاملی باعث خیس شدن لباس کودک در طول روز میشود؟
خیس شدن لباس کودک در طول روز معمولا به دلیل نگه داشتن ادرار به مدت طولانی، یبوست و عدم هماهنگی سیستم عصبی و ادراری به وجود می‌آید.
برخی مشکلات مثل عفونت کلیه و مجاری ادراری، اختلالات ساختاری در مجاری ادراری و سیستم عصبی هم می‌تواند باعث مشکلات مثانه همچون عفونت مثانه در کودکان شود.
وقتی کودکمان ادرار خود را برای مدت طولانی نگه می‌دارد، می‌تواند باعث ایجاد مشکل در مثانه شده و یا مشکلاتی که از قبل وجود داشته را تشدید کند مثل:
- مثانه بیش فعال
در این اختلال عضلات مثانه بدون هشدار قبلی و در زمان نامناسب دچارفشردگی و تخلیه ادرار می‌شوند. در این اختلال کودکمان ممکن است احساس فوریت ناگهانی و شدید برای دفع ادرار داشته باشد و یا ممکن است مکرر حتی تا ۸ بار در روز برای تخلیه ادرار به سرویس بهداشتی مراجعه کند.
- مثانه کم فعال
در این صورت کودک تعداد دفعات محدودی در روز برای تخلیه مثانه خود اقدام میکند و احساس فوریت چندانی برای این کار احساس نمی‌کند.
انقباض عضلات مثانه در این حالت ضعیف بوده و کودکمان ممکن است برای تخلیه ادرار زور بزند، جریان ادرار ضعیف باشد و یا جریان ادرار قطع و وصل شود.
- اختلال در دفع ادرار
در این مشکل عضلات و اعصاب مثانه به درستی با یکدیگر همکاری نمی‌کنند. بنابراین وقتی مثانه در حال تخلیه است عضلات کف لگن منقبض شده و باعث قطع شدن جریان ادرار قبل از تخلیه کامل مثانه میشود. در این صورت ادرار در مثانه باقی مانده و باعث نشت آن میشود.
شب ادراری معمولا در ارتباط با آهسته بودن تکامل جسمی کودک، سابقه خانوادگی شب ادراری وتولید بیش از حد ادرار در طول شب اتفاق می‌افتد که در ادامه درباره هر کدام توضیح خواهیم داد. در بسیاری از موارد بیش از یک عامل باعث بروز این مشکل میشود.
کودکان تقریبا هیچ وقت از روی عمد رختخواب خود را خیس نمی‌کنند و اکثر این بچه‌ها از لحاظ جسمی و روانی سالم هستند.
بعضی اوقات مشکلات جسمی مثل دیابت باعث بروز شب ادراری در کودکمان میشود.
- آهسته بودن روند تکامل کودک
کندی روند تکامل در سنین ۵ تا ۱۰ سالگی باعث شب ادراری میشود. فرزندمان ممکن است مثانه کوچکتری نسبت به سن خود داشته باشد، چرخه خواب عمیق تری داشته باشد، و یا سیستم عصبی‌اش به اندازه کافی رشد و تکامل نیافته باشد.
سیستم عصبی هشدارهایی را که از قسمت‌های مختلف بدن دریافت کرده مدیریت میکند و با ارسال پیام‌هایی به مغز درباره پر و یا خالی بودن مثانه و نیاز به بیدار شدن مانع از شب ادراری میشود.
- سابقه خانوادگی
شب ادراری معمولا در سایر افراد خانواده هم دیده میشود و تحقیقات نشان میدهد ژن‌هایی وجود دارند که با شب ادراری در ارتباطند.
- تولید بیش از حد ادرار
کلیه‌های کودکمان ممکن است در طول شب بیش از حد ادرار تولید کند و منجر به پرشدن مثانه شود. معمولا تولید زیاد ادرار در طول شب به خاطر کمبود یک ماده طبیعی در بدن به نام هورمون ضد ادرار (ADH) است این هورمون باعث کاهش تولید ادرار از کلیه‌ها میشود.
- اختلالات خواب
راه رفتن در خواب و آپنه انسدادی خواب می‌تواند باعث شب ادراری شود.
- استرس
استرس می‌تواند باعث شب ادراری شود و نگرانی کودک درباره خیس شدن لباسش در طول روز یا شب این مشکل را تشدید میکند. استرس می‌تواند به دلایلی مثل تولد فرزند جدید در خانواده، تنها خوابیدن و تغییر مدرسه کودکمان ایجاد شود.
علائم اختلالات مثانه در کودکان
کودکان دارای اختلالات مثانه علائم متفاوتی ممکن است داشته باشند. برخی از شایع‌ترین علائم آن شامل موارد زیر است:
خیس شدن لباس در طول روز: از دست دادن کنترل مثانه در طول روز که حدود ۲۰% کودکان ۴ تا ۶ ساله را تحت تاثیر قرار میدهد.
تکرر ادرار: منظور از تکرر ادرار، این است که کودکمان بیش از ۸ بار در روز ناچار به ادرار کردن باشد.
بی‌اختیاری ادرار به دنبال خندیدن: وقتی اتفاق می‌افتد در اثر خندیدن ادرار نشت میکند.
تردید موقع دفع ادرار: زمانی اتفاق می‌افتد که کودک در شروع فرآیند ادرارکردن مشکل داشته باشد یا که مدت زمانی طول بکشد تا کودک شروع به ادرار کردن نماید.
قرار گرفتن کودک در موقعیت‌های بدنی که به حفظ ادرار کمک میکند: یعنی کودکمان کارهایی انجام میدهد که از رفتن به سرویس بهداشتی دوری کند. مثل قفل کردن پاها، چمباتمه زدن و یا نگه داشتن ناحیه تناسلی با دست.
کم بودن تعداد دفعات دفع ادرار: یعنی کودکمان در زمانی که بیدار است کمتر از ۳ بار ادرار میکند.
قطع شدن جریان ادرار: در این حالت جریان ادرار به جای اینکه ادامه دار باشد به طور ناگهانی قطع میشود.
نشتی بعد از ادرار کردن: به معنی نشت ادرار بلافاصله بعد از دفع ادرار و هنگام بلند شدن و ترک سرویس بهداشتی است. این عارضه به صورت اولیه در کودکان دختر دیده میشود.
زور زدن: گاهی کودک ممکن است برای دفع ادرار نیاز به زور زدن داشته باشد.
فوریت: احساس نیاز ناگهانی و غیر منتظره برای دفع ادرار
جریان ضعیف ادرار: جریان ادرار کند یا ضعیف است.
تشخیص اختلالات مثانه در کودکان
تشخیص اختلالات مثانه در کودکان اهمیت بالایی دارد.
ناتوانی در کنترل ادرار در سنین مدرسه می‌تواند باعث ایجاد استرس شود و در صورت عدم درمان باعث ایجاد مشکلات کلیه و مثانه مثل عفونت‌های ادراری مکرر، سنگ کلیه و نارسایی کلیه شود.
برای تشخیص اختلالات مثانه پزشک نیاز به شرح حال کامل با تمرکز بر سابقه خانوادگی، عادت‌های سرویس بهداشتی رفتن کودک و تکامل کودک و سایر موارد دارد.
در معاینه بالینی هم پزشک ناحیه تناسلی و نشانه‌های یبوست را در کودک ارزیابی میکند.
در کنار موارد ذکر شده پزشک بنا به صلاح‌دید ممکن است از روش‌هایی مثل عکس رادیوگرافی، سونوگرافی و آنالیز ادرار استفاده کند.
درمان اختلالات مثانه در کودکان
مدیریت و درمان اختلالات مثانه معمولا موفقیتآمیز است. اولین قدم شناخت نوع اختلال مثانه کودک است.