خبر مهم برای افرادی که کبد چرب دارند
آلودگی هوا یکی از چالش‌های بزرگ محیط‌زیستی در جهان امروز است که اغلب به عنوان عامل اصلی مشکلات تنفسی شناخته می‌شود. با این حال، تحقیقات جدید نشان می‌دهد تأثیرات این معضل محیط‌زیستی تنها به ریه‌ها محدود نمی‌شود و می‌تواند بر سایر اندام‌های حیاتی بدن، از جمله کبد، تأثیر بگذارد.
به گزارش پارسینه پلاس، آلودگی هوا همواره یکی از مهم‌ترین معضلات محیط‌زیستی در جوامع شهری قلمداد می‌شود. پیامدهای آن بر سلامت انسان، به‌ویژه تأثیرات مخرب بر سیستم تنفسی و قلبی-عروقی، به‌خوبی مستند شده است. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا به همین‌جا ختم نمی‌شود و ممکن است اندام‌هایی که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند مانند کبد را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
بر اساس مطالعه‌ای که محققان دانشگاه فناوری سیدنی (UTS) انجام داده‌اند، قرار گرفتن در معرض آلودگی هوای ناشی از ترافیک می‌تواند به آسیب‌های جدی در کبد منجر شود و احتمال ابتلا به بیماری کبد چرب مرتبط با متابولیک (MAFLD) را افزایش دهد.
آلودگی هوا؛ فراتر از یک تهدید تنفسی
تا پیش از این، آلودگی هوا عمدتاً به عنوان عاملی برای مشکلات تنفسی نظیر آسم، برونشیت مزمن و بیماری‌های قلبی شناخته می‌شد. اما یافته‌های جدید نشان می‌دهد تأثیرات این معضل محیطی به اندام‌های دیگری همچون کبد نیز سرایت می‌کند.
هوی چن، سرپرست تیم تحقیقاتی و استاد دانشگاه UTS، دراین‌باره می‌گوید: «ما اغلب آلودگی هوا را به ریه‌ها مرتبط می‌دانیم، اما این تحقیق نشان می‌دهد اثر آن بسیار گسترده‌تر از تصور ماست و حتی می‌تواند به کبد آسیب برساند.»
بیماری کبد چرب چیست و چرا خطرناک است؟
بیماری کبد چرب یا استئاتوز کبدی یکی از شایع‌ترین اختلالات کبدی در جهان است که به دلیل تجمع بیش از حد چربی در سلول‌های کبدی بروز می‌کند. این بیماری در مراحل ابتدایی ممکن است علائم خاصی نداشته باشد، اما در صورت پیشرفت ممکن است به التهاب، فیبروز (تشکیل بافت اسکار)، سیروز (آسیب شدید و غیرقابل بازگشت به بافت کبد)، سرطان کبد و حتی نارسایی کبد بینجامد.
کبد به عنوان یکی از اندام‌های حیاتی بدن، نقش مهمی در سم‌زدایی خون، تنظیم قند خون و تولید پروتئین‌ها و ویتامین‌های ضروری ایفا می‌کند. دکتر چن توضیح می‌دهد: «کبد برای متابولیسم بدن حیاتی است. زمانی که عملکرد کبد مختل شود، می‌تواند باعث احساس خستگی، ضعف و مشکلات جدی در سلامت عمومی شود.»
ذرات ریز آلاینده و راهیابی به کبد
این مطالعه به طور خاص بر ذرات بسیار ریز موسوم به PM2.5 متمرکز شده است. این ذرات که قطری کمتر از ۲.۵ میکرون دارند (تقریباً سه درصد قطر موی انسان)، به دلیل اندازه کوچک خود، می‌توانند به‌راحتی از فیلترهای طبیعی بدن عبور کنند و وارد جریان خون شوند.
دکتر چن می‌گوید: «هنگامی که این ذرات آلاینده استنشاق می‌شوند، از طریق ریه‌ها وارد جریان خون می‌شوند و در نهایت به کبد می‌رسند. کبد به عنوان فیلتر اصلی بدن برای سم‌زدایی، این ذرات را جذب می‌کند. اما وجود فلزات سنگین مانند آرسنیک، سرب، نیکل و روی در این ذرات می‌تواند به مرور زمان به کبد آسیب برساند.»
شواهد علمی از تأثیر آلودگی هوا بر کبد
در این مطالعه، محققان موش‌های آزمایشگاهی را به مدت ۱۲ هفته در معرض ۱۰ میکروگرم PM2.5 در هر متر مکعب هوا قرار دادند؛ میزانی که مشابه سطح آلودگی در مناطق پرترافیک شهری مانند جاده‌های اصلی سیدنی است. در فواصل ۴، ۸ و ۱۲ هفته‌ای، سلامت کبد این موش‌ها مورد ارزیابی قرار گرفت.
۴ هفته: در این مرحله تغییرات محسوسی در سلامت کبد مشاهده نشد.
۸ هفته: نشانه‌هایی از اختلال در عملکرد متابولیک کبد به وجود آمد.
۱۲ هفته: تغییرات قابل توجهی از جمله افزایش التهاب، فیبروز کبدی، تغییرات در ذخیره قند و افزایش چربی‌های مضر در کبد مشاهده شد.
یکی از دانشجویان دکتری دانشکده علوم UTS در این باره می‌گوید: «تأثیر آلودگی هوا بر کبد به‌صورت تدریجی و تجمعی است. در ابتدا تغییر زیادی دیده نمی‌شود، اما با گذشت زمان، آسیب‌ها به طرز چشمگیری افزایش می‌یابند.»
تغییرات شیمیایی در کبد ناشی از آلودگی
وجود ذرات PM2.5 باعث تحریک سیستم ایمنی و تجمع سلول‌های ایمنی در کبد می‌شود که در نهایت به التهاب مزمن و تشکیل بافت فیبروزی می‌انجامد. علاوه بر این، پردازش چربی‌ها در کبد افزایش می‌یابد و منجر به تجمع لیپیدهای مضر مانند تری‌گلیسیریدها، دی‌آسیل‌گلیسرول‌ها و سرامیدها می‌شود. این تغییرات در کنار کاهش ذخیره قندهای ضروری برای انرژی، سلامت متابولیک بدن را به خطر می‌اندازد.
در سطح مولکولی، محققان تغییراتی در ۶۴ پروتئین کبدی کشف کردند که بسیاری از آنها با بیماری کبد چرب، اختلال عملکرد سیستم ایمنی و حتی فرایندهای مرتبط با سرطان در ارتباط هستند.
کدام افراد بیشتر در معرض خطر هستند؟
پروفسور جیکوب جورج، متخصص کبد و مدیر مرکز تحقیقات کبد استور، توضیح می‌دهد: «حدود یک‌سوم از بزرگسالان استرالیایی به بیماری کبد چرب مبتلا هستند. این بیماری در افرادی که اضافه‌وزن دارند یا به دیابت مبتلا هستند شایع‌تر است.»
عوامل دیگری مانند رژیم غذایی ناسالم، کم‌تحرکی و مصرف بیش از حد الکل از دلایل شناخته‌شده بیماری کبد چرب هستند. اما این تحقیق نشان می‌دهد قرار گرفتن مزمن در معرض آلودگی هوا نیز می‌تواند یکی از عوامل خطر باشد.
راهکارهایی برای کاهش خطرات آلودگی هوا
محققان توصیه‌هایی برای کاهش قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا دارند:
این تحقیق، بعد جدیدی از تأثیرات آلودگی هوا بر سلامت انسان را آشکار می‌کند. در حالی که پیشگیری از بیماری کبد چرب معمولاً بر تغییر سبک زندگی، رژیم غذایی سالم، ورزش و کاهش مصرف الکل تمرکز دارد، این یافته‌ها نشان می‌دهد مقابله با آلودگی محیطی نیز نقش مهمی در حفظ سلامت کبد ایفا می‌کند.
محققان امیدوارند در آینده نزدیک، درمان‌های بالقوه، شامل داروهای هدفمند یا اصلاحات سبک زندگی، برای افزایش مقاومت کبد در برابر اثر مخرب آلودگی هوا توسعه یابد. این مطالعه که در مجله (Journal of Environmental Sciences) منتشر شده، نشان می‌دهد حتی سطوح پایین آلودگی هوا نیز می‌تواند به مرور زمان به کبد آسیب برساند.
در نهایت، این یافته‌ها تأکید می‌کنند که هیچ سطحی از آلودگی هوا کاملاً ایمن نیست و توجه به جنبه‌های مختلف تأثیر آلودگی هوا بر بدن، از جمله سلامت کبد، برای سیاست‌گذاران و عموم مردم اهمیت ویژه‌ای دارد.