خروج از رابطه سمی: راهکارهایی برای ارزیابی و تصمیم به موقع
خروج از رابطه سمی زناشویی ممکن است سخت، گیج‌کننده یا حتی ترسناک باشد، اما برای حفظ سلامت شما ضروری است.
برای خروج موفق، ابتدا باید مطمئن شوید رابطه‌تان واقعاً شاخصه‌های یک رابطۀ به اصطلاح سمّی را دارد. بعد، موانع درونی و بیرونی خروج از رابطه سمی را بشناسید:چه چیزهایی شما را نگه داشته؟ چه ترس‌ها یا تهدیدهایی مانع‌تان می‌شوند؟ سپس با برنامه‌ریزی و حمایت لازم، قدم‌به‌قدم برای خروج از این رابطه‌ی سمی اقدام کنید. اطرافیان قابل‌اعتماد می‌توانند در شناسایی و رفع موانع محیطی و بیرونی پشتیبان‌تان باشند و یک روان‌درمانگر می‌تواند در شناسایی و رفع موانع ذهنی و هیجانی کمک‌تان کند. در این مطلب، دقیق‌تر بررسی می‌کنیم که یک رابطه‌ی زناشویی سمی چیست، چطور شکل می‌گیرد و ادامه پیدا می‌کند، و چگونه می‌توان با آمادگی بیشتر، برای خروج از آن تصمیمی قاطع گرفت.
رابطه سمی چیست و چه تفاوتی با رابطۀ سالم دارد؟
هر رابطۀ سالم زوجی با کاستی‌ها و زخم‌هایی همراه است، اما در یک رابطه سمی تعادل میان زخم‌زدن و مرهم‌بودن به طور جدی به‌هم خورده است. در چنین روابطی نیازها و حقوق یکی یا هر دو نفر بارها نادیده گرفته می‌شود. نشانه‌هایی مثل بی‌احترامی مداوم، ناتوانی در عذرخواهی یا مسئولیت‌پذیری در قبال خطاها، کنترل‌گری، تهاجم بدنی، حسادت بیمارگونه یا القای احساس گناه از جمله علائم رایج یک رابطه سمی هستند.
رابطه سمی چطور شکل می‌گیرد و چطور ادامه پیدا می‌کند؟
گاهی روابط از همان ابتدا ناسالم‌اند—مثلاً وقتی با فردی خودمحور و فاقد همدلی وارد رابطه می‌شویم، کسی که توان ساختن رابطه‌ای سالم و مبتنی بر احترام متقابل را ندارد. اما برخی روابط به‌مرور سمّی می‌شوند؛ مثلاً وقتی به‌دلیل ترس از طرد شدن یا احساس کم‌ارزشی، از مرزهای خود عبور می‌کنیم و ناخودآگاه به همسرمان اجازه می‌دهیم ما را کنترل یا تحقیر کند. اگر به این نتیجه رسیده‌اید که در یک رابطه سمی هستید اما نمی‌توانید از آن خارج شوید، احتمالاً درگیر مجموعه‌ای از موانع درونی و بیرونی شده‌اید. پژوهش‌ها (مانند پژوهش فورت و همکاران، ۲۰۲۱) نشان داده‌اند که افراد زیادی، حتی با آگاهی از آسیب رابطه، به‌دلیل شرم، وابستگی یا تروماهای گذشته در آن باقی می‌مانند. موانع بیرونی نیز ممکن است شامل محدودیت‌های مالی، حقوقی یا فشارهای اجتماعی باشند.
چه زمانی وقت خروج از رابطه سمی است؟
بهتر است ابتدا ارزیابی دقیق‌تری از وضعیت داشته باشید. شاید رابطۀ شما واقعاً سمّی نباشد، بلکه دچار آسیب‌هایی شده باشد که با گفت‌وگو، تلاش و همدلی دوطرفه قابل ترمیم است. از سوی دیگر، ممکن است همین ارزیابی شما را به این نتیجه برساند که تشخیص اولیه‌تان درست بوده و وقت آن است که برای خروج از رابطه سمی تصمیم بگیرید. مسیر پیشنهادی ما برای تصمیم‌گیری، شامل دو بخش است.
الف:تشخیص اینکه این رابطه واقعاً سمّی است یا نه
۱. ارزیابی دقیق وضعیت
نخستین قدم، ارزیابی دقیق گذشته، حال و آیندۀ رابطه است. از خود بپرسید:
از این رابطه چه می‌خواستید و چه شد که وارد آن شدید؟
رابطه چه مسیری را طی کرده است و قرار است به کدام مسیر برود؟
در این رابطه چه نیازها، حقوق و مسئولیت‌هایی برای خود و همسرتان قائل بوده‌اید؟
وقتی ندانید دقیقاً چه می‌خواهید یا چه چیزهایی برایتان خط قرمز است، پیام‌های متناقض به همسرتان منتقل می‌کنید. پس اول از همه، تکلیف‌تان را با خودتان روشن کنید. اگر احساس می‌کنید وضعیت پیچیده یا سردرگم‌کننده است، استفاده از خدمات تراپی آنلاین یا حضوری می‌تواند به شما کمک کند. گفت‌وگو با دوستی آگاه، همدل و قابل اعتماد هم گاهی راهگشاست.
۲. انتخاب زمان و شیوۀ مناسب برای گفت‌وگو
وقتی متوجه برخی مشکلات در گذشته، حال و آیندۀ رابطه شدید، نوبت به مطرح کردن آنها و گفت‌وگو می‌رسد، به شرط آنکه هنوز امید به اصلاح رابطه وجود دارد و خطری سلامت‌تان را تهدید نمی‌کند. هدف این گفت‌وگو باید حل مسئله و حفظ احترام متقابل باشد. اگر احساس کردید حضور یک دوست یا یکی از اعضای قابل اعتماد خانواده می‌تواند به پایداری این گفت‌وگو کمک کند، از آنها کمک بگیریدTاما فقط در صورتی که به حفظ محرمانگی آنها اطمینان دارید. در رابطه‌های سمّی، گفت‌وگو ممکن است به‌تنهایی کافی نباشد یا حتی گاهی آسیب‌زا باشد؛ پس با احتیاط و هوشیاری پیش بروید.
۳. از متخصص رابطه کمک بگیرید
اگر احساس می‌کنید این گفت‌وگو بدون کمک حرفه‌ای به نتیجه نمی‌رسد، می‌توانید از زوج‌درمانی، در قالب تراپی آنلاین یا حضوری استفاده کنید. چنین متخصصی می‌تواند به تسهیل ارتباط میان شما و همسرتان کمک کند.
امیدواریم در این مرحله به درکی مشترک از حقوق، وظایف و نیازهای یکدیگر برسید و رابطه‌تان کم‌کم به سمت ترمیم شدن حرکت کند. در غیر اینصورت، ممکن است زمان آن باشد که وارد مرحلۀ بعدی شوید.