انتساب حجاب به آیات سوره نور و احزاب خطای مشهور است

به گزارش پارسینه پلاس، عباس اسماعیلی‌زاده، دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد، ۳۰ اسفندماه در سلسله جلسات سی شب، سی آیه که از سوی انجمن علوم قرآن و حدیث این دانشگاه در حال برگزاری است، به موضوع «خطاهای مشهور در فهم قرآن» با استناد به آیات حجاب پرداخت.

بنا بر روایت ایکنا، وی افزود: منظور از خطاهای مشهور در فهم قرآن چیست؟ ما در فهم آیات الهی به طور طبیعی دچار خطا می‌شویم یعنی ممکن است ما به تفاسیر مراجعه کنیم و ببینیم با وجود سعی مشکوری که دارند در فهم برخی آیات دچار خطا شده‌اند ولی منظور از خطاهای مشهور یعنی اینکه ممکن است برخی برداشت‌ها از قرآن مشهور شده باشد ولی این برداشت غلط باشد لذا خطای موردی برخی مفسران مراد ما نیست.

وی با اشاره به آیات سوره نور و احزاب در مورد حجاب از جمله آیه «وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا ۖ وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَیٰ جُیُوبِهِنَّ ۖو به زنان با ایمان بگو: چشمان خود را از آنچه حرام است فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ کنند، و زینت خود را [مانند لباس های زیبا، گوشواره و گردن بند] مگر مقداری که [طبیعتاً مانند انگشتر و حنا و سرمه، بر دست و صورت] پیداست [در برابر کسی] آشکار نکنند، و [برای پوشاندن گردن و سینه] مقنعه های خود را به روی گریبان هایشان بیندازند، و زینت خود را آشکار نکنند …»، افزود: آیات ۳۰ و ۳۱ سوره مبارکه نور مشهور به آیات حجاب هستند؛ در تفسیر آقای مدرسی و بسیاری از مفسران دیگر سخن از فرض حجاب است؛ در تفسیر کاشف هم بیان شده است که زنان مسلمان در اوایل اسلام از منزل خارج می‌شدند بدون حجاب و برهنه و خداوند در آیات حجاب خواسته است که زنان محجبه شوند لذا حجاب واجب است.

اسماعیلی‌زاده با تأکید بر اینکه در تلقی مشهور این آیات، آیات حجاب هستند، تصریح کرد: در تفسیر الفرقان بیان شده است که این آیات، آیات حجاب هستند که به عنوان اولین آیات در مدینه نازل شدند. اما خطای این برداشت در چیست؟ سوره نور در سال ششم هجرت و احزاب هم در سال هفتم هجری در مدینه نازل شده که بعد از نزول سوره آل‌ عمران بوده است. اگر این درست باشد یعنی اینکه مسلمین در ۱۳ سال مکه و شش سال مدینه حجاب نداشته‌اند. آیا پیامبر(ص) وقتی وارد مدینه شدند بانوان حجاب نداشتند؟ این تصور ایجاد می‌شود که وقتی پیامبر(ص) در این مدت حجاب را واجب نکردند چرا ما اینقدر مهم جلوه داده و سخت می‌گیریم.

نتیجه یک برداشت غلط مشهور
استاد دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: برخی بر همین اساس می‌گویند احکام تدریجی است و ابتدا باید برای حجاب کار فرهنگی بکنیم و بعد که شرایط مهیا شد، از وجوب آن سخن بگوییم لذا از ابتدای انقلاب اشتباه کردیم. این از چالش‌های مهم است اگر این دو آیه را آیه حجاب بدانیم. چالش دیگر اینکه حجاب برای این واجب شد که زنان کنیز از زنان آزاد جدا شوند و مردم بدانند فلان زن کنیز نیست و او را مورد آزار قرار ندهند و بیان شده است که خلیفه دوم هم اجازه نمی‌داد کنیزان حجاب داشته باشند و اگر حجاب می‌داشتند، کتک می‌خوردند.

وی افزود: در تفسیر عاصمی هم بیان شده است که مراد آیه از نزدیک کردن جلباب یعنی اینکه زنان قبل از اسلام در جاهلیت و برهنگی بودند و جوانان هرزه هم به ویژه در شب‌ها مزاحم آنان بودند. مناطقی در بیابان وجود داشت که روزها آقایان برای قضای حاجت و بانوان در شب‌ها به آنجا می‌رفتند و جوانان هرزه در این مناطق مزاحم آنان بودند. آیه نازل شد که زنان آزاده سر را بپوشانند تا کسی مزاحم آنان نشود.

اسماعیلی‌زاده با بیان اینکه بنابراین این چالش هم مهم است که آیا حجاب فقط برای زنان آزاده بود و در واقع تعرض به کنیزان ایرادی نداشت در حالی که ۱۸ سال هم حجاب وجود نداشت؟ گفت: بنابراین اگر این آیات را آیات حجاب بدانیم با چالش‌های ذکر شده روبرو هستیم بنابراین خطای مشهور این است که این‌ها را آیات حجاب بدانیم به تعبیر دیگر این آیات نیامده‌اند که حجاب را تشریع کنند که ما را با چالش مواجه کند و این آیات، آیات عفاف هستند تا حجاب. فرموده است به زنان بگویید جلباب‌ها را نزدیک کنند یعنی آنان جلباب و خمار داشته‌اند و باید آن را محکم کنند.

استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه مکی و مدنی بودن آیات هم مورد نقد است، اظهار کرد: آیات نشان می‌دهد زنان جلباب و خمار داشته‌اند نه اینکه تازه بخواهند خمار و جلباب استفاده کنند؛ در سوره نور به مردان و زنان فرموده است که چشمان خود را فرو بیافکنند و چشم کوتاه کنند، آیه سخن از چشم‌بستن نکرده است بلکه سخن از چشم کوتاه کردن است و کوتاه‌کردن نگاه همه نگاه نیست بلکه بعض نگاه است.

تأکید آیه بر عفاف
اسماعیلی‌زاده ادامه داد: آیه ندارد که از چه چیزی چشم کوتاه کن بنابراین مراد آن است که به هر چیزی نگاه نکنید یعنی تعبیر عام است و فرموده است هر چیزی که ارزش ندارد را نبینید و بحث، فقط محرم و نامحرم نیست و نگاه عفیفانه در زندگی دارد یعنی به زر و زیورها و چشم و هم چشمی‌ها و زخارف دنیا و مد و مدبازی و .. هم نگاه نکنید و چشم کوتاه کنید لذا فقط آن را مقید به حجاب نکنیم.

وی افزود: در تعبیر یحفظن فروجهن هم نباید حفظ فرج را به گناه جنسی تنزل دهیم زیرا در حد خطای مشهور است؛ آیه حد بالاتری را مدنظر دارد و صرفاً زنا را بیان نفرموده است زیرا واژه زنا در آیات دیگر به کار رفته است. براساس آیات ابتدایی سوره مؤمنون، مؤمنین کسانی هستند که در نماز خاشع هستند و کار لغو نمی‌کنند و نسبت به حفظ فروجشان اهتمام دارند بنابراین مراد آن است که حجابی داشته باشید که برآمدگی و شکاف‌های بدن دیده نشود و جلب توجه نکند که این نوع پوشش در چادر محقق می‌شود.

اسماعیلی‌زاده با بیان اینکه آیات مورد بحث صرفاً سخن از جداسازی کنیز و غیر کنیز ندارد که بگوییم کنیزان اگر حجاب نداشته باشند مهم نیست و یا این چه دینی است که زنان کنیز در آن شخصیتی ندارند، تأکید کرد: اصل در این آیات، عفاف است و نه حجاب؛ قرآن دستور داده است که روسری را به گردن نزدیک کنند و جلباب بپوشند و در تفاسیر هم مؤیدات زیادی داریم.

وی با بیان این سؤال که پس آیه حجاب چیست؟ گفت: اگر بخواهیم تسامح داشته باشیم می‌توان گفت که حجاب در یکسری آیات مکی هم مطرح است، مانند سوره انعام آیه ۱۵۱ که فرموده است به کارهای زشت چه ظاهر و چه باطن نزدیک نشوید. بنابراین بی‌حجابی در ذیل کلمه «فواحش» در آیات قرآن از قبل یعنی در مکه نهی شده و قرآن فرموده بود: وَلَا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ.

استاد دانشگاه فردوسی مشهد تأکید کرد: البته حجاب جزء احکام تأسیسی اسلام نبوده است و اسلام آن را تأیید کرد و همه ادیان قبل آن را داشتند و حتی حجاب، حکمی انسانی بودند و نه تنها زنان بلکه مردان هم در گذشته حجاب داشتند. تا دوره پهلوی یعنی آخر قاجار مردان کلاه داشتند و کمر خود را می‌بستند و حجاب داشتند و در یکی دو قرن اخیر است که بشر به تدریج به سمت برهنگی پیش رفته است وگرنه قبلاً زنان بسیار مستورتر از امروز بودند.