اهمیت طهارت روح و قلب در استجابت دعا

به گزارش پارسینه پلاس به نقل از پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، به‌مناسبت ماه مبارک رمضان، خبرنگار ایکنا از اصفهان در گفت‌وگو با علی‌اکبر توحیدیان، دکترای علوم قرآن و حدیث و پژوهشگر قرآن در سلسله گفت‌وگوهای قرآنی ویژه این ماه به موضوع «آب و نیایش» می‌پردازد. در ادامه، متن شماره یازدهم این گفت‌وگو را می‌خوانیم.

بنابر روایت ایکنا، در گفت‌وگوی قبل به دلایل مستجاب‌نشدن دعاها و برآورده‌نشدن حاجات پرداختیم. در این شماره به توضیح سایر علل بپردازید.

در قسمت گذشته به پنج مورد از عوامل و دلایل مستجاب‌نشدن دعا پرداختیم. ششمین مورد که از مهم‌ترین عوامل اجابت‌نشدن دعا محسوب می‌شود، وجود موانعی مانند گناه‌کردن است، چنانکه در دعای کمیل می‌خوانیم: «اللهم اغفرلی الذّنوب الّتی تحبس الدّعاء.» امام سجاد زین‌العابدین(ع) می‌فرماید: «هفت گناه است که موجب حبس و رد دعا می‌شود؛ نیت بد، صفات زشت پنهانی، دورویی با برادران، باور نداشتن به اجابت دعا، تأخیر در اوقات نمازهای واجب تا اینکه وقتش بگذرد، ترک تقرب به خداوند عزوجل به‌وسیله ترک نیکوکاری و صدقه، زبان آلوده به فحش و ناسزا و… .»

هفتم اینکه یکی دیگر از عوامل مستجاب‌نشدن دعا، امیدبستن به غیر خداست؛ غیر خدا شامل خود انسان هم می‌شود، یعنی آنچه به «اعتماد به نفس» مشهور شده است. آیت‌الله جوادی آملی می‌فرماید: «یکی از افکاری که از مغرب‌زمین به حریم اندیشه ناب توحیدی مسلمانان و موحدان نفوذ کرده، این است که اعتماد به‌نفس از فضایل است و باید دیگران را به آن ترغیب کرد، در حالی که اسلام هرگز اعتماد به‌نفس را تأیید نکرده است؛ زیرا انسانی که مالک هیچ شأنی از شئون خود نیست «وَلَا یَمْلِکُ لِنَفسِهِ ضَرًّا وَلَا نَفْعًا وَلَا یَمْلِکُونَ مَوْتًا وَلَا حَیَاهً وَلَا نُشُورًا» چگونه می‌تواند بر خود تکیه کند؟»

آنچه از نظر اسلام فضیلت است و دین به آن بها می‌دهد، اعتماد و توکل بر خداست، چنانکه امام جواد(ع) فرمود: «الثقه بالله تعالی ثمن لکل غال و سُلَّم إلی کل عال؛ اعتماد به خدا بهای هر کالای گرانبها و نردبان صعود به هر درجه بلندی است.» تکیه‌گاه مؤمن، قدرت بی‌کران و مستقل خدای سبحان است، نه قدرت خودش و نه قدرت دیگران. انسانی که در برابر خدا عاجز است و مالک چیزی نیست، باید بر خدا توکل کند، نه بر نفس خود.

امام سجاد(ع) در ابتدای دعای ابوحمزه به خدای سبحان عرض می‌کند: «من أین لی الخیر یا ربّ ولا یوجد إلاّ من عندک ومن أین لی النجاه ولا تُستطاع إلّا بک. لا الذی أحسن استغنی عن عونک و رحمتک و لا الذی أساء واجترء علیک ولم یُرضِک خرج عن قدرتک… ولولا أنت لم أدر ما انت؛ از کجا خیری توانم یافت؟ در صورتی که خیر جز نزد تو نیست و از کجا راه نجاتی خواهم جست و حال آنکه جز به لطف تو نجات میسر نیست… نه نیکوکاران از یاری و لطف و رحمتت بی‌نیازند و نه تبهکاران بی‌باک از سلطه و قدرت تو بیرونند… اگر بر اثر هدایت تو نبود، نمی‌دانستم تو کیستی.»

ایکنا ـ آیا می‌توان گفت اجابت‌شدن دعا به خداشناسی انسان هم بستگی دارد؟
در پاسخ به این پرسش به‌دلیل هشتم اجابت‌نشدن دعا می‌پردازیم. موانعی هم وجود دارد که انسان را از دعاکردن بازمی‌دارد، مانند نبود نگرش دینی و ایمان مذهبی، ضعف علمی در جهان‌بینی، خداشناسی، انسان‌شناسی و نداشتن معرفت لازم نسبت به این واقعیت‌ها و حقایق، فردگرایی، عقل‌محوری و تکیه افراطی انسان به داشته‌های مادی و علمی خود و غرور، تکبر و خودخواهی.

مرحوم آیت‌الله فاطمی‌نیا(ره) در این خصوص می‌فرماید: «از یکی از معصومین(ع) پرسیدند که چرا هرچه دعا می‌کنیم، مستجاب نمی‌شود؟ فرمود: «لأنّکم تدعـُون من لا تعرفونه؛ زیرا شما کسی را می‌خوانید که او را نمی‌شناسید.» درد، خدانشناسی است، باید به اندازه خودمان خدا را بشناسیم، وقتی می‌فرماید: «لا إله إلّا الله حصنی فمن دخل حصنی أمن من عذابی»، یعنی لا إله إلا الله، حصن و قلعه من است. کسی که وارد حصن من شد، از عذابم در امان است. این عبارت به چه معناست؟ یعنی وقتی در حصار توحید وارد شدی و خدا را در حد وسعت شناختی، همه کارهایت درست می‌شود، همه مشکلات حل می‌شود، حضرت رضا(ع) برایت بیشتر جلوه می‌کند، امیرالمؤمنین(ع) را بهتر می‌شناسی و… شناخت خدا مراتب دارد، باید به اندازه خودمان خدا را بشناسیم.»

ایکنا ـ پاکی دل چقدر می‌تواند در استجابت دعا مؤثر باشد؟
اجازه بدهید که درباره دلیل نهم اجابت‌نشدن دعا، به آمادگی‌ نداشتن برای لقای پروردگار اشاره کنم؛ چون دعای حقیقی، دیدار با خداست و چنانچه دعاکننده آمادگی حضور در چنین محضر مقدس، مبارک و معظمی را نداشته باشد، نباید توقع اخذ نتیجه داشته باشد؛ اما این آمادگی با طهارت روح و قلب از قبل حاصل می‌شود و این همان پاسخ سؤال شماست. امیرالمؤمنین امام علی(ع)، بزرگ استاد کلاس بندگی و سلطان مناجات و دعا می‌فرماید: «الدّعاء مفاتیح النّجاح و مقالید الفلاح وخیر الدّعاء ماصَدَر عن صَدرِِ نقیّ و قلبِِ تقیّ؛ دعا کلید پیروزی و سرافرازی و راز رستگاری و شکوه است و بهترین دعا آن است که از سینه پاک و قلب پرواپیشه برخیزد.»

دلیل دهم یا آخرین دلیل هم این است که دست خالی رفتن به دیدار با معبود، بدون ایجاد بسترهای جلب رضایت الهی، خلاف ادب دعاست. دعاکننده باید و شاید با دسته‌گلی به دست از جنس عمل صالح، عهد و نذر مادی یا معنوی به خواهش به درگاه حضرت دوست بپردازد تا جواب مثبت بگیرد و اگر دست خالی برود، بی‌ادبی‌ست و بی‌ادبان را در بارگاه قدس کروبیان راهی، جاهی و جایی نیست.