تابش شدید آفتاب در تابستان این بلاها را سرتان می آورد
با افزایش شدت تابش خورشید در روزهای گرم سال، متخصصان و محققان پوست بر ضرورت استفاده مداوم از ضدآفتاب‌های مناسب، پوشش‌های محافظ و تغذیه غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها تأکید دارند و هشدار می‌دهند که اشعه ماورای بنفش عامل اصلی پیری زودرس و بروز سرطان‌های پوستی است.
تابستان با همه جذابیت‌هایش، آفتابی پرقدرت و بی‌رحم نیز به همراه دارد که اگرچه منبع اصلی انرژی و حیات به شمار می‌رود، اما در صورت بی‌توجهی می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامتی پوست باشد. اشعه ماورای بنفش خورشید به‌طور مستقیم بر روند پیری پوست، ایجاد لک، چروک‌های زودرس و حتی بروز سرطان‌های پوستی تأثیر می‌گذارد و این خطر تنها به روزهای گرم و آفتابی محدود نمی‌شود؛ چراکه تابش آن در تمام طول سال ادامه دارد. با این حال شدت آن در تابستان بیشتر است و همین امر احتمال آفتاب‌سوختگی، قرمزی، خارش و بروز بثورات پوستی را افزایش می‌دهد. گروهی از افراد از جمله بیماران مبتلا به بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس، کسانی که پوست روشن دارند و یا افرادی که داروهای حساس‌کننده به نور مصرف می‌کنند، بیش از دیگران در معرض این آسیب‌ها قرار دارند. پیشگیری از این مشکلات تنها با پناه بردن به سایه یا اجتناب از آفتاب ممکن نیست، بلکه استفاده صحیح و مداوم از ضدآفتاب مناسب، انتخاب لباس و لوازم محافظ و توجه به رژیم غذایی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها از مهم‌ترین راهکارها برای محافظت از پوست در برابر این عامل طبیعی اما خطرناک است.
فاطمه محقق، فلوشیپ آسیب‌شناسی پوست به ایسنا اظهار می‌کند: تابش فراوان و مداوم اشعه ماورای بنفش (یووی) که ناشی از تماس طولانی‌مدت با آفتاب است، به‌ویژه در فصل تابستان که هم مدت زمان تابش خورشید بیشتر است و هم شدت اشعه بالاتر، موجب تخریب بافت همبندی و پیوندی پوست می‌شود. این بافت همبندی شامل الیاف کلاژن و الاستین است و تغییراتی که در این فیبرها ایجاد می‌شود باعث از دست رفتن خاصیت ارتجاعی و استحکام پوست شده و در نتیجه پوست حالت جوانی خود را از دست می‌دهد و مستعد ایجاد چین‌وچروک می‌شود.
وی می‌افزاید: هنگامی که این فیبرهای سالم تخریب و تغییر پیدا می‌کنند، فیبرهای ناسالم و نامنظم جایگزین آن‌ها می‌شوند و این امر نیز باعث می‌شود که پوست بیش از پیش در معرض چین‌وچروک قرار گیرد. حتی در سطح مولکولی نیز اشعه یووی با فعال‌سازی آنزیم‌هایی خاص، موجب تجزیه کلاژن می‌شود و هم‌زمان فرایند ساخت کلاژن‌های جدید را مختل می‌کند. مجموعه این تغییرات موجب پیری زودرس پوست می‌شود.
فلوشیپ آسیب‌شناسی پوست ادامه می‌دهد: در پاسخ به این پرسش که آیا این آسیب‌های بافتی ناشی از اشعه یووی می‌توانند تغییرات پیش‌بدخیمی نیز در سطح پوست ایجاد کنند یا موجب تغییر رنگدانه شوند، باید گفت پاسخ مثبت است. علاوه بر تخریب کلاژن و الاستین که منجر به کاهش خاصیت ارتجاعی پوست و ایجاد پیری و چروک می‌شود، تابش اشعه یووی میزان رنگدانه‌های پوست را نیز افزایش داده و باعث تیرگی و ایجاد لکه‌های آفتابی روی پوست می‌شود که در اصطلاح علمی به آن سولار لنتیگو گفته می‌شود.
محقق خاطرنشان می‌کند: در برخی افراد که بیماری‌های زمینه‌ای پوستی دارند یا داروهایی مصرف می‌کنند که حساسیت به نور را افزایش می‌دهد، تابش طولانی‌مدت اشعه یووی می‌تواند مشکلات پوستی آنان را تشدید یا فعال کند. این افراد در فصل تابستان که شدت و طول مدت تابش آفتاب بیشتر است، بیش از دیگران دچار مشکل می‌شوند.
این فلوشیپ آسیب‌شناسی پوست تأکید می‌کند: یکی از عوارض مهم تماس طولانی‌مدت با آفتاب و اشعه یووی ایجاد ضایعات پیش‌بدخیمی یا پیش‌سرطانی است که از نظر علمی به آن اکتینیک کراتوز گفته می‌شود. علت اصلی این ضایعات، تماس مزمن با اشعه خورشید است و در صورت درمان نشدن می‌توانند به سرطان‌های پوستی تبدیل شوند. امروزه به‌طور علمی ثابت شده است که این سرطان‌ها، علاوه بر سایر علل، ارتباط مستقیم با نور آفتاب و اشعه یووی دارند. البته فاکتورهای دیگری نیز نقش دارند؛ از جمله تیپ پوستی، به‌گونه‌ای که هرچه تیپ پوستی روشن‌تر باشد احتمال ایجاد سرطان‌های پوستی بیشتر است، زیرا پوست افراد با تیپ روشن حساس‌تر به نور خورشید است. افزون بر این، زمینه‌های ژنتیکی، برخی بیماری‌های همراه و مصرف بعضی داروها نیز در بروز سرطان‌های پوست مؤثرند.
محقق در ادامه می‌گوید: نوع دیگری از سرطان پوست که به آن ملانوم گفته می‌شود و یکی از بدخیم‌ترین سرطان‌های پوستی به شمار می‌آید، در برخی موارد به‌ویژه در ناحیه صورت ارتباط کامل و مستقیمی با اشعه یووی و تابش نور خورشید دارد. از این رو، محافظت در برابر نور خورشید و استفاده از ضدآفتاب‌ها از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری محسوب می‌شود.
وی با تأکید بر اهمیت استفاده از ضدآفتاب تصریح می‌کند: باید از سنین پایین افراد به استفاده روزانه از ضدآفتاب عادت کنند. مصرف ضدآفتاب محدود به فصل خاصی نیست و در همه فصول سال ضرورت دارد، اما در تابستان به دلیل شدت اشعه یووی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. بر اساس مطالعات و متون علمی، ضدآفتاب باید دارای SPF حداقل ۳۰ باشد. برای پوست‌های حساس، کودکان و خانم‌های باردار، استفاده از ضدآفتاب‌های فیزیکی یا مینرال توصیه می‌شود، چرا که این نوع ضدآفتاب‌ها معمولاً حاوی زینک اکساید یا تیتانیوم اکساید هستند، فیلتر شیمیایی ندارند و بنابراین حساسیت کمتری ایجاد می‌کنند.
فلوشیپ آسیب‌شناسی پوست می‌افزاید: براساس توصیه‌های علمی، استفاده از ضدآفتاب از شش ماهگی در کودکان مجاز است. برای کودکان زیر شش ماه به‌جای ضدآفتاب باید از لباس، کلاه و سایر وسایل محافظتی بهره گرفت و حتی‌المقدور کودک در معرض مستقیم نور خورشید قرار نگیرد.
این متخصص ادامه می‌دهد: در پوست‌های حساس یا مبتلا به آکنه، هیچ منعی برای استفاده از ضدآفتاب وجود ندارد. برای این بیماران بهتر است از ضدآفتاب‌های فیزیکی یا مینرال استفاده شود تا حساسیت کمتری ایجاد شود. همچنین در پوست‌های آکنه‌ای استفاده از ضدآفتاب ضروری است، ولی باید ضدآفتاب فاقد چربی و سبک (اویل‌فری) انتخاب شود تا موجب تشدید آکنه نشود. اهمیت این موضوع در بیماران مبتلا به آکنه مضاعف است، زیرا تابش آفتاب بر پوست ملتهب می‌تواند موجب ماندگاری بیشتر جای لکه‌های آکنه و تیرگی‌های قهوه‌ای شود.
محقق اضافه می‌کند: خوشبختانه امروزه انواع مختلف ضدآفتاب دارای لیبل وزارت بهداشت در دسترس است؛ از جمله ضدآفتاب‌های مخصوص اطفال، پوست‌های چرب و خشک. حتی اسپری‌های ضدآفتاب برای استفاده در نواحی مختلف بدن مانند دست‌ها و گردن موجود است که به‌ویژه در تابستان توصیه می‌شود. افزون بر صورت، محافظت از گردن و دست‌ها نیز اهمیت دارد، چرا که این نواحی هم در معرض چروک زودرس هستند و هم می‌توانند دچار ضایعات بدخیمی پوستی شوند.
این فلوشیپ آسیب‌شناسی پوست در بخش دیگری از سخنان خود به این پرسش که آیا با طولانی شدن مدت مواجهه با آفتاب در تابستان نیاز به بررسی‌های تخصصی مانند درموسکوپی یا نمونه‌برداری وجود دارد، پاسخ مثبت می‌دهد و می‌گوید: افزایش تماس با آفتاب و اشعه یووی موجب می‌شود بسیاری از بیماران با ضایعات پوستی مراجعه کنند. این ضایعات ممکن است به‌صورت التهابات، قرمزی یا مشکلاتی مانند تشدید بیماری‌های پوستی زمینه‌ای ظاهر شوند که در چنین مواردی مراجعه به پزشک ضروری است.
محقق ادامه می‌دهد: ضایعات پوستی ناشی از آفتاب به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ برخی ضایعات حاد هستند که در مدت کوتاه و در همان فصل تابستان بروز می‌کنند و نیازمند بررسی و درمان فوری‌اند، اما ضایعات دیگری ماهیت مزمن دارند و ممکن است بیمار سال‌ها به آن‌ها توجهی نکند. باید توجه داشت که مزمن بودن یا دیرینه بودن یک ضایعه دلیل بر خوش‌خیم بودن آن نیست. در واقع، بسیاری از ضایعات پیش‌بدخیم یا بدخیم پوستی رشد کندی دارند و همین امر موجب می‌شود بیمار تصور کند که ضایعه بی‌خطر است، در حالی که واقعیت چنین نیست.
وی با اشاره به اهمیت درموسکوپی توضیح می‌دهد: درموسکوپ وسیله‌ای شبیه یک لوپ است که با ایجاد بزرگ‌نمایی به پزشک امکان بررسی لایه‌های سطحی پوست تا چند میلی‌متر را می‌دهد. این روش در تشخیص ضایعات پوستی بسیار کمک‌کننده است؛ به‌گونه‌ای که گاهی یک ضایعه با معاینه ساده مشکوک به نظر می‌رسد اما درموسکوپی نشان می‌دهد که خوش‌خیم است و نیازی به اقدام دیگری ندارد. در مقابل، گاهی نیز یک ضایعه پس از درموسکوپی مشکوک به بدخیمی تشخیص داده می‌شود و در این حالت نمونه‌برداری ضرورت می‌یابد.
فلوشیپ آسیب‌شناسی پوست درباره باورهای غلط در جامعه اظهار می‌کند: متأسفانه برخی بیماران از نمونه‌برداری هراس دارند و تصور می‌کنند دستکاری یا برداشتن بخشی از ضایعه باعث بدخیم شدن یا پخش شدن آن در بدن می‌شود، در حالی که این باور کاملاً اشتباه است. ضایعه پوستی از همان ابتدا یا خوش‌خیم است یا پیش‌بدخیم یا بدخیم و نمونه‌برداری فقط یک اقدام تشخیصی برای مشخص کردن ماهیت آن است.
محقق تأکید می‌کند: اگر ضایعه‌ای پیش‌بدخیم تشخیص داده شود، درمان به‌موقع می‌تواند از بدخیم شدن آن جلوگیری کند. در صورتی که ضایعه بدخیم باشد، بسته به نوع آن باید جراحی با حاشیه مناسب انجام شود و اغلب بیماران در صورت مراجعه به‌موقع تنها با همین اقدام جراحی درمان می‌شوند و نیازی به اقدامات بیشتر پیدا نمی‌کنند.
وی در پایان خاطرنشان می‌کند: شناخت و تشخیص ضایعات پوستی تنها در تخصص پزشک متخصص پوست است و سایر تخصص‌ها ممکن است تجربه و دانش کافی برای شناسایی این ضایعات نداشته باشند، بنابراین مراجعه به متخصص پوست و انجام مراحل تشخیصی شامل معاینه، درموسکوپی و در صورت لزوم نمونه‌برداری، تنها راه مطمئن برای پیشگیری از عوارض جدی و درمان به‌موقع بیماری‌های پوستی است.
فریبا ایرجی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و متخصص پوست نیز می‌گوید: اشعه ماورای بنفش ناشی از نور خورشید در تمام طول سال خطرناک است و می‌تواند موجب پیری زودرس و بروز سرطان پوست شود. در فصل تابستان میزان نور دریافتی بسیار بیشتر است و به همین دلیل احتمال آفتاب‌سوختگی و آسیب به پوست افزایش می‌یابد. این اشعه ممکن است باعث ایجاد قرمزی، خارش و بثورات پوستی شود و در برخی بیماران که نسبت به نور خورشید حساسیت بیشتری دارند مانند بیماران مبتلا به لوپوس، افراد با پوست روشن‌تر و کسانی که تحت درمان با داروهای حساس‌کننده به نور هستند این آسیب‌ها شایع‌تر خواهد بود.
وی با اشاره به نقش تعریق در گرمای تابستان می‌افزاید: در این فصل باید از ضدآفتاب‌های مقاوم به آب (واترپروف) استفاده کرد. انتخاب ضدآفتاب باید متناسب با نوع پوست، چرب یا خشک، انجام شود. معمولاً SPF 30 برای محافظت کافی است، چراکه همین میزان می‌تواند بیش از ۹۵ درصد نور خورشید را مهار کند. ضدآفتاب‌های مینرال یا فیزیکی نسبت به ضدآفتاب‌های شیمیایی جاذب، اثرگذاری و ایمنی بیشتری دارند و به‌ویژه برای زنان باردار و شیرده توصیه می‌شوند.
متخصص پوست بیان می‌کند: در هوای گرم و هنگام تعریق، بهتر است ضدآفتاب هر ۲ تا ۳ ساعت تمدید شود، همچنین انتخاب نوع محصول باید بر اساس وضعیت پوست انجام گیرد؛ برای افراد دارای پوست چرب و مستعد آکنه، ضدآفتاب‌های فاقد چربی یا به شکل فلوئید مناسب‌تر است، درحالی‌که برای افراد با پوست خشک، ترکیبات آبرسان و چرب علاوه بر ضدآفتاب تجویز می‌شود.
ایرجی مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها را نیز در کاهش اثرات مضر نور خورشید مؤثر می‌داند و می‌گوید: ویتامین‌های C و E و ترکیباتی مانند لیکوپن خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند و می‌توانند شدت آسیب‌های ناشی از اشعه خورشید را کاهش دهند، بنابراین توصیه می‌شود بیماران میوه‌ها و سبزیجات حاوی این مواد را بیشتر در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانند.
وی استفاده از کلاه نقاب‌دار، عینک آفتابی و پوشیدن لباس‌های خنک و سفید را برای پیشگیری ضروری می‌داند و می‌افزاید: استفاده از ضدآفتاب یک ضرورت است و نباید آن را نادیده گرفت. به‌ویژه در مردان طاس استفاده از کلاه الزامی است، چراکه ۹۰ درصد سرطان‌های شایع پوستی در سر و صورت به‌دلیل تماس مستقیم با نور آفتاب ایجاد می‌شود.
گزارش‌های ارائه‌شده از سوی متخصصان پوست نشان می‌دهد که خطرات اشعه ماورای بنفش خورشید در تمامی فصول وجود دارد، اما تابستان به دلیل شدت بالای نور، بیشترین میزان آسیب پوستی را به همراه دارد. پیری زودرس، لک، چروک و حتی سرطان‌های پوستی از جمله عوارضی است که در اثر بی‌توجهی به مراقبت‌های پوستی ایجاد می‌شود. پزشکان توصیه می‌کنند استفاده از ضدآفتاب با SPF ۳۰ به بالا به‌طور منظم و متناسب با نوع پوست، انتخاب لباس‌های خنک و روشن، بهره‌گیری از کلاه و عینک آفتابی و تمدید ضدآفتاب در ساعات گرم روز به‌ویژه هنگام تعریق، از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری است. مصرف میوه‌ها و سبزیجات حاوی ویتامین C، ویتامین E و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی مانند لیکوپن می‌تواند اثرات مضر اشعه خورشید را کاهش دهد. براساس این توصیه‌ها، توجه به مراقبت‌های پوستی نه تنها یک اقدام زیبایی، بلکه ضرورتی جدی برای حفظ سلامت عمومی افراد به‌شمار می‌رود.