ضرورت مقدم داشتن واجبات بر مستحبات از دیدگاه امام حسن مجتبی(ع)

به گزارش پارسینه پلاس به نقل از پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، ماه رحمت و مغفرت که به نیمه نزدیک می شود؛ دوستداران و شیعیان کریم اهل بیت(ع) خود را برای جشن میلاد امام حسن مجتبی(ع) آماده می کنند تا در ضیافت الهی جان های تشنه خود را با درس هایی از فرزند امیرمومنان(ع) سیراب کنند؛ درس هایی که همچون ستارگانی بر آستان زندگی مسلمانان راه هدایت و رستگاری را بر بندگان خدا نشان می دهد.

بنابر روایت خبرگزاری جمهوری اسلامی، برای جشن میلاد امام حسن(ع) روایاتی از آن حضرت را مرور می کردم تا این که به حدیثی جالب و زیبا از آن حضرت رسیدم که مفهوم آن این بود که اگر انجام دادن مستحبات به واجبات شما ضرر می رساند؛ آن را ترک کنید.

واجب به کاری می گویند که انجام آن لازم است و ترک آن جایز نیست و در صورت ترک آن، عذاب به همراه دارد. مانند: نماز، روزه، حج، امر به معروف و نهی از منکر و مستحب کاری را گویند که انجام آن خوب است و ثواب دارد ولی ترک آن هم اشکال ندارد و همچنین عذاب ندارد، مانند: نماز شب، کمک به مستمندان، زیارت قبور اهل بیت و خواندن دعا.

حجت الاسلام علیرضا شاه فضل قمصری پژوهشگر مذهبی گفت: واجبات اموری هستند که ضرورت انجام دادن آن بالاست و مستحبات اموری هستند که ضرورت انجام دادن آن پایین تر است و در هر حیطه ای واجبات و مستحبات وجود دارد.

وی در ادامه گفت: مثلا سلام کردن مستحب است ولی جواب آن واجب است. همچنین نماز خواندن واجب است ولی نماز خواندن به جماعت یا در مسجد مستحب است و باید هر یک از امور واجب و مستحب را در ظرف خود دید.

به اعتقاد این استاد دانشگاه علاوه بر مقدم داشتن واجبات بر مستحبات باید نسبت هر امر واجبی را با واجبات دیگر نیز در نظر داشت.

شاه فضل گفت: اطاعت از پدر و مادر واجب است و اگر پدری از فرزند خود درخواستی داشت؛ این فرزند که مشغول کارهای فرهنگی در مسجد و پایگاه بسیج است؛ باید دقت کند تا حد ممکن میان این دو واجب را جمع کند.

وی همچنین یکی از وظایف دستگاه های فرهنگی را بیان اهمیت واجبات در میان مردم دانست و گفت: مردم بایستی ضرورت های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را در فرایض دینی لحاظ کنند و در انجام دادن بعضی واجبات که دچار تزاحم و تعارض می شود؛ دقت کنند

شاه فضل با بیان مثالی درباره تزاحم گفت: همانگونه که نمازگزار در حال نماز وظیفه دارد برای نجات جان یک کودک، نماز خود را بشکند و جان او را نجات دهد؛ در مساله فراگرفتن علم که یک واجب شرعی است؛ این دقت را به کار گیرد.

وی افزود: هرچند تحصیل علم یک واجب است ولی به یاد داریم زمانی که دشمن به میهن اسلامی حمله کرد؛ دفاع از کشور در اولویت قرار گرفت و امروز نیز باید به واجباتی بپردازیم که مشکلات بیشتری را از جامعه حل کند. مثلا اگر تحصیل در رشته انرژی هسته ای ضرورت دارد؛ باید از پرداختن به سایر رشته ها انصراف داد.

البته شاه فضل با بیان این که در انجام دادن مستحبات نیز باید به صورت گزینشی عمل کرد؛ افزود: بعضی مستبحات ضرورتی ندارد. مثلا شرکت در مراسم های عزاداری تا حدی مورد نیاز است و به جای این که هر شب در این نوع مراسم های شرکت کنیم؛ می توان هفته ای یک بار در این محافل شرکت کرده و در بقیه روزها را به صله ارحام و کمک به جامعه صرف کند.

حجت الاسلام علی شاه علیزاده درباره این حدیث امام مجتبی(ع) گفت: اصل در عبادات، واجبات است و طبق این روایت اگر انجام دادن اعمال مستحب حتی مستحباتی مانند زیارت امام حسین(ع) و نماز شب که طبق روایات بر آن بسیار تاکید شده؛ مانعی در انجام واجبات ایجاد کند و به عبارتی به واجبات ضرر برساند؛ وظیفه داریم آن کارهای مستحب را رها کنیم.

این پژوهشگر مذهبی افزود: در چنین حالتی باید هر عمل مستحبی که بالاترین ثواب را نیز دارد؛ کنار بگذاریم تا کارهای واجب فوت نشود. مانند کسی که از شب تا سحر به تلاوت قرآن مشغول می شود و یا تا پاسی از شب به عزاداری و سینه زنی می پردازد ولی از ادای نماز صبح محروم می شود.

وی اضافه کرد: چنین شخصی اگر بداند بر اثر انجام دادن این مستحبات نماز واجبش قضا می شود؛ وظیفه دارد آن عمل مستحب را ترک کند.

از طرف دیگر شاه فضل معتقد است گاهی نمی توان از مستحبات صرفنظر کرد و به عنوان نمونه به عزاداری سید الشهدا(ع) در محرم و صفر اشاره داشت.

وی گفت: طبق گفته حضرت امام خمینی(ره) محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته و در طول تاریخ انقلاب دیدیم که کسانی توانستند انقلاب اسلامی را حفظ کنند که در دسته های عزاداری و سینه زنی، انقلاب حسینی را زنده نگه داشتند.

البته کسانی که برای عاشورای حسینی به اقامه عزا می پردازند، نیک می دانند که سیدالشهدا(ع) برای برپایی واجبات الهی قیام کرد و حتی در روز عاشورا نماز اول وقت خود را ترک نکرد.

این حدیث امام حسن مجتبی(ع) سبب شد تا شاه علیزاده درباره فهم صحیح احادیث معصومین(ع) نکاتی را بیان کند و به همین دلیل توصیه کرد تا افرادی که با علم حدیث آشنایی ندارند؛ برای آشنایی با فهم حدیث به دانشمندان و اهل فن مراجعه کنند.

این پژوهشگر پژوهشگاه دارالحدیث قم گفت: فهم درست روایات مانع از اشتباه کاری هایی می شود که گاهی در جامعه شاهد آن هستیم. مثلا این حدیث که می فرماید هر کسی یک قطره اشک برای عزای امام حسین(ع) بریزد؛ بهشت بر او واجب می شود سبب شده تا برخی معنای آن را متوجه نشوند.

وی در ادامه حکایت دانشجویی را نقل کرد که بر اثر شبهات برخی افراد درباره این حدیث، بسیار مایوس شده بود.

شاه علیزاده گفت: یکی از شبهه افکنان مذهبی به این دانشجو گفته بودند این چه دینی است که انسان می تواند هر گناه و کار زشتی را مرتکب شود و سپس با عزاداری و ریختن یک قطره اشک همه گناهانش پاک شود؟

وی افزود: اگر مقصود این روایت همین ظاهر آن باشد؛ پس بایستی آموزه های دینی و دستورات ائمه معصومین(ع) و همچنین احکام الهی را تعطیل کرده و به جای آن فقط به عزاداری می پرداختند؛ درحالی که این حدیث معنای بلندی دارد و آن عبارت از معرفت به امام است.

پژوهشکده تفسیر روایی اضافه کرد: در واقع روایت مورد نظر به این جایگاه و عظمت امام حسین(ع) اشاره می کند که اگر کسی در عزای سیدالشهدا(ع) با معرفت عزاداری کند؛ هرچند آن عزاداری کم باشد ولی از ارزش بسیار بالایی برخوردار است.

وی با بیان عبارت عارفا بحقه که در زیارت های ائمه معصومین(ع) آمده؛ اظهار داشت: شناخت حق امام معصوم(ع) یعنی این که بپذیریم اطاعت کردن از دستورات آن حضرت بر ما واجب است.

سفارش امام صادق(ع) به نزدیکان و خانواده خود مبنی بر این که شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمرد؛ نخواهد رسید؛ حدیثی دیگر بود که این استاد پژوهشگاه در تایید معرفت امام به آن اشاره کرد و گفت: طبق این حدیث شفاعت امام ششم(ع) به کسانی که نماز را خفیف بشمارند و یا آخر وقت بخوانند؛ حتی اگر از فرزندان آن حضرت باشد؛ نخواهد رسید؛ چه برسد به کسانی که نماز نمی خوانند.

شاه علیزاده بیان این نوع روایات و احادیث را بدون فهم دقیق آن یکی از مشکلات کنونی جامعه دانست که گاهی از سوی برخی افراد بیان می شود و به همین دلیل تاکید کرد: فهم درست حدیث مانع از اشتباه کاری ها می شود.

شاید به همین دلیل بزرگان دینی زمانی به شاگردان خود اجازه بیان روایت و حدیث می دادند که آنان با قواعد فهم حدیث به اندازه کافی آشنا شده و می توانستند مفهوم حدیث را به خوبی برای مردم بیان کنند.

رمزگشایی از کلام نورانی ائمه معصومین(ع) فقط از سوی کارشناسانی ممکن است که با علم حدیث و سایر علوم مرتبط در این زمینه آشنایی دارند و لذا این پژوهشگر مذهبی تاکید کرد که فهم حدیث قوانینی برای خود دارد که آشنایی با آن قواعد ما را به فهم صحیح حدیث راهنمایی می کند.

شاه علیزاده گفت: ابتدا همه ما وظیفه داریم ظاهر آیات و روایات را بفهمیم و طبق قواعد به اشارات و باطن آیات و روایات پی ببریم و اگر چه برای فهم ظاهر قرآن تفاسیر ساده و متعددی مانند تفسیر نمونه وجود دارد ولی برای فهم ظاهر حدیث همانند تفاسیر قرآن منابعی در دسترس عموم نیست.

وی توصیه کرد تا مردم برای فهم حدیث به ترجمه های دقیق و شرح روایات مراجعه کنند و سپس به یک کارشناس حدیث رجوع کنند. البته به گفته شاه علیزاده معمولا احادیث اخلاقی برای مردم قابل فهم است ولی برخی احادیث نیاز به فهم دارد

این پژوهشگر پژوهشگاه دارالحدیث قم مراجعه به اهل فن را برای فهم احادیث ائمه معصومین(ع) ضروری دانست و گفت: افرادی که با قواعد علم حدیث آشنایی ندارند؛ باید برای فهم صحیح حدیث به اهل فن و علماء مراجعه کنند.

شاید فهمیدن این حدیث امام حسن مجتبی(ع) مصداقی از روایت امام صادق(ع) باشد که فرمود: اگر یک حدیث بفهمی؛ بهتر است از آن که هزار حدیث را (نفهمیده) نقل کنی.

طرح مباحث آشنایی با فهم حدیث سبب شد تا نگاهی به موضوع های این رشته داشته باشم و برخی از شرایط فهم حدیث را مرور کنم؛ شرایطی همچون توجه به عرف زمان شارع در فهم لغات و ساختارها، نگاه مجموعی به روایات، اجتهاد در فهم نصوص، شناخت اهداف شریعت و اصول مسلم دینی، شناخت تاریخ صدور روایات، شناخت موارد نقل به معنی، آشنایی با تعارض احادیث و چگونگی حل آن و همچنین شناخت روایات تقیه‌ای و ناسخ و منسوخ در احادیث.

البته علاوه بر شرایط فهم حدیث، بعضی عوامل نیز مانند پیشداوری، شتاب و عجله، تعصبات خشک، هواپرستی، دنیا دوستی، خودپسندی و خودکامگی، آلودگی به گناه و همچنین خستگی به عنوان موانع فهم حدیث معرفی شده که شرح و اشراف بر این مساله بر عهده اهل فن و آشنایان با علوم حدیث است.