علت بالا بردن دست‌ ها هنگام دعا کردن چیست؟

به گزارش پارسینه پلاس؛ دعا کردن یکی از جنبه‌های مهم در بسیاری از فرهنگ‌ها و مذاهب است. این عمل به عنوان یک روش روحانی برای ارتباط با خداوند به شمار می‌آید و به عنوان یک عمل اجتماعی و انسانی نیز تجلی پیدا می‌کند. در بسیاری از سنت‌ها، بالا بردن دست‌ها هنگام دعا یکی از شیوه‌های رایج است.
برخى تصور کرده اند که بلند کردن دست به سوى آسمان ، نشانه اعتقاد به تجسیم و مکان داشتن حضرت حق است در صورتى که جسم و مکان ، از اوصاف سلبیه خداوند متعال است . او جسم نیست و در همه جا هست . بنا بر این ، در دعا ، تفاوتى میان بلند کردن دست یا بلند نکردن آن ، وجود ندارد . اینان ، بدین سان ، منکر ادب بودنِ این رفتار شده اند .

احادیث این باب ، نشان مى دهند که این سؤال ، در صدر اسلام ، به طور جدّى مطرح بوده است و امامان به آن ، پاسخ گفته اند . در مجموع ، چهار پاسخ به این پرسش داده شده است :

۱ . بلند کردن دست به هنگام دعا ، خود ، نوعى عبادت است که خداوند متعال ، مردم را مکلّف به آن نموده است ، مانند : توجّه کردن در نماز به سوى کعبه ، رکوع و سجود و امثال اینها .

۲ . بلند کردن دست به هنگام دعا ، سنّت نبوى است و پیامبر خدا از پیروان خود ، خواسته است که چنین عمل کنند

۳ . حکمت بلند کردن دست به سوى آسمان در هنگام دعا ، این است که آسمان ، جایگاه انواع روزى هایى است که مورد نیاز و درخواست انسان اند . بدین جهت ، خداوند به اولیاى خود دستور داده که هنگام دعا ، دست هاى خود را به سوى آسمان و عرش الهى دراز کنند

۴ . علاّمه سیّد محمّدحسین طباطبایى در پاسخ این شبهه ، اشاره مى کند که حقیقت همه عبادات بدنى (از جمله دعا) ، تنزیل و تمثیل معانى و مفاهیم و حقایق متعالى در قالب جسمانى است و بلند کردن دست در دعا از این باب است . متن سخن ایشان چنین است :

مخالفت برخى با بالا بردن دست به سوى آسمان به هنگام دعا، با استناد به این که این کار، نوعى جسم دانستن خداوند و اشاره به اوست، بیهوده و نادرست است ؛ چرا که حقیقت همه عبادت هاى بدنى، فرو کاستن معناى قلبى وتوجّه درونى، به صورتْ و شکل ظاهر و نیز اظهار حقایق فراتر از مادّه، در قالب جسم است ، همان گونه که در نماز و روزه و حج و… و اجزا و شرایطشان هست و اگر چنین نبود، اصلاً عبادت هاى بدنى تحقّق نمى یافتند و از جمله عبادت ها، دعاست که توجّه قلبى و درخواست درونى موجود در دعا را ـ که در میان ما متداول و معهود است ـ مى توان شبیه کرد به درخواست نادار بینواى فرودست، از توانگر عزّتمند والا، آن جا که دستانش را باز مى کند و نیازش را با شکستگى و زارى طلب مى نماید .

نکته قابل توجّه ، این است که بلند کردن دست به سوى آسمان ، در صورتى ادب و ارزش شمرده مى شود که نیایشگر ، با معرفت ، دست خود را بالا ببرد و بداند که خدا همه جا هست . تنها در این صورت است که دست به آسمانْ بلند کردن ، ادب شمرده مى شود ، وگرنه کسى که مى پندارد خدا در آسمان است و دست به سوى او دراز مى کند ، دست بلند کردن او ارزشى ندارد . همچنین است چشم دوختن به آسمان در هنگام دعا ، و لذا امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوار خود ، نقل کرده است :

مَرَّ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله عَلى رَجُلٍ وهُوَ رافِعٌ بَصَرَهُ إلَى السَّماءِ یَدعو ، فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله : غُضَّ بَصَرَکَ ؛ فَإِنَّکَ لَن تَراهُ .

وقالَ : ومَرَّ النَّبِیُّ عَلى رَجُلٍ رافِعٍ یَدَیهِ إلَى السَّماءِ وهُوَ یَدعو ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله : اُقصُر مِن یَدَیکَ ؛ فَإِنَّکَ لَن تَنالَهُ .

گذر پیامبر صلى الله علیه و آله بر مردى افتاد که هنگام دعا چشمش را به سوى آسمانْ دوخته بود. پیامبر خدا به وى فرمود : «چشمت را فرو بند که تو هرگز او را نمى بینى» .

و فرمود : گذر پیامبر بر مردى افتاد که در حال دعا ، دستانش را به سوى آسمانْ بلند کرده بود. پیامبر خدا فرمود : «دستانت را پایین بیاور که تو هرگز به او نمى رسى» .

البته ممکن است این دو حدیث ، ناظر به خروج شخص از حال اعتدال در چشم دوختن به آسمان (رفع البصر) یا بلند کردن دست ها (رفع الیدین) باشند .