چطور می‌توان دندان‌های مرتب داشت؟
احتمالاً بسیاری از ما، امروزه وقتی افرادی که دندان‌های خود را ارتودنسی می‌کنند، می‌بینیم اولین فکری که به ذهن‌مان متبادر می‌شود، این است که چقدر علم پزشکی پیشرفت کرده و چه امکاناتی در خدمت انسان‌های امروزی قرار داده است، اما موضوعی که وجود دارد، سابقه دیرینه برخی از این علوم است.
همشهری آنلاین نوشت: به‌عنوان نمونه، موضوع ارتودنسی و داشتن دندان‌های مرتب، موضوعی است که برخلاف تصور عامه از گذشته‌های دور به شکل دیگری وجود داشته است و این اتفاق در حوزه دندان‌پزشکی پیشینه طولانی‌ای دارد. به گفته انجمن ارتودنتیست‌های امریکا، اجساد مومیایی یافت شده که دارای حلقه فلزی روی دندان‌های‌شان بوده‌اند و برای بستن فواصل بین دندان‌ها از نخ‌های به دست آمده از احشای حیوانات استفاده می‌شده است.
چگونه در خانه دندان‌های زردمان را سفید کنیم؟
شاید باور این موضوع کمی برایتان سخت باشد ولی رومیان قدیم مردگان خود را با ابزارهای متصل به دندان‌های‌شان دفن می‌کرده‌اند، اما جالب‌تر اینکه دغدغه داشتن دندان‌های صاف و مرتب در دوران بقراط و ارسطو هم وجود داشته است طوری که بین سال‌های ۴۰۰ تا ۵۰۰ قبل از میلاد، بقراط و ارسطو نظراتی در مورد نحوه مرتب کردن دندان‌ها مطرح کردند. پس از میلاد مسیح، سلسوس اولین روش درمان ارتودنسی دندان‌ها را با فشار انگشت ارائه کرد.
تاریخچه و سابقه ارتودنسی هم مثل سایر علوم، از یک دوره به بعد متحول می‌شود و پیشرفت می‌کند؛ اساس تحولات ارتودنسی را هم می‌توان به حدود سال‌های ۱۷۰۰ میلادی نسبت داد. با اینکه تاریخ‌دانان، افراد مختلفی را شایسته نامیدن به‌عنوان پدر علم ارتودنسی می‌دانند، اما درنهایت برای نورمن کینگسلی، دندان‌پزشک، نویسنده، هنرمند و مجسمه‌تراش این نام را برگزیدند. او در سال ۱۸۵۸ اولین مقاله خود را در رابطه با ارتودنسی نوشت و در سال ۱۸۸۰ کتاب خود را با عنوان درمان‌های دفرمیتی‌های دهانی منتشر کرد.
در طول سال‌های ۱۸۰۰ تا ۱۹۰۰ میلادی شیوه‌های ارتودنسی بسیار ابتدایی بود و بیشتر از سازه‌های متحرک ساخته‌شده از سنگ‌های آتش‌فشانی استفاده می‌شد اما بعد از مدتی سازه‌ها تغییر کردند و تبدیل به سازه‌های ثابت شدند. این سازه‌های ثابت در ابتدا به‌صورت نوارهای بی‌شکلی بودند که دورتادور دندان‌ها قرار می‌گرفتند و ارتودنتیست باید آنها را برای هر دندان شکل می‌داد. سیم‌ها هم همچنان از جنس طلا بودند.
در امریکا در اوایل سال‌های ۱۹۰۰ میلادی، ادوارد انگِل اولین طبقه‌بندی ساده «مال آکلوژن» (وضعیت قرارگیری غیرطبیعی دندان ها یا فکین) را ارائه کرد و امروزه همچنان ابداع پایه و اساس دستگاه‌های نوین ارتودنسی به شیوه‌ای ساده به وی نسبت داده می‌شود. او اولین دانشکده آموزش ارتودنسی را بنا نهاد و در سال ۱۹۰۱ انجمن ارتودنسی امریکا و در سال ۱۹۰۷ اولین ژورنال تخصصی ارتودنسی را پایه‌گذاری کرد. به این ترتیب بر اساس تلاش‌های وی، ارتودنسی و ارتوپدی دندانی صورتی، به‌عنوان نخستین تخصص رسمیت یافته دندان‌پزشکی معرفی شد.
تعریف ارتودنسی
اُرتودُنسی (به انگلیسی:Orthodontics) یکی از رشته‌های تخصصی دندان‌پزشکی است. این کلمه مرکب است از دو واژه لاتین «ارتو» به معنای «راست» و «درست» و «ادوس» یا مشتق آن «دنس» به معنای «دندان». حیطه کاری ارتودنسی از ردیف کردن دندان‌ها در ابتدای پیدایش این رشته، به تغییرات صورت به‌وسیله ارتودنسی گسترش یافت و نام این رشته تخصصی هم به «ارتودنسی و ارتوپدی حفره دهان و صورت» تغییر پیدا کرد. این به معنی این است که ارتودنسی می‌تواند در نمای نیم‌رخ و روبه‌رو در یک‌سوم تحتانی صورت (از زیر بینی تا چانه) با روش‌های مخصوص تغییرات چشم‌گیری ایجاد کند. اگر روش‌های همزمان ارتودنسی و جراحی را هم به آن اضافه کنیم، حیطه آن بسیار وسیع و تغییرات بسیار قابل‌توجه خواهند بود.
ارتودنسی در دوران مدرن
بعد از مدتی که ابزار و سازه‌ها مدرن‌تر شدند، نوارهایی برای هر دندان ساخته شد اما این نوارها هم مشکلات خود را داشتند؛ مشکل‌شان این بود که مواد غذایی و بزاق زیر آنها قرار می‌گرفتند و علاوه بر اینکه پوسیدگی‌های دندانی را سبب می‌شدند، از جهت زیبایی نیز منظره خوشایندی نداشتند، زیرا این نوارها پهن بودند و تمام سطح بیرونی دندان‌ها را می‌پوشاندند، به همین خاطر دندان‌ها سیاه به نظر می‌رسیدند ضمن اینکه درد و مشکلات لثه‌ای زیادی هم طی دوره درمان به وجود می‌آمد.
با گذشت زمان و پیشرفت‌های علمی و پزشکی روزافزون، براکت های فلزی ظریف و کوچک (نگین های فلزی روی دندان درحین ارتودنسی) که به‌وسیله روش‌های خورندگی اسید و چسب‌ها (کامپوزیت‌ها) به دندان‌ها متصل می‌شدند، ابداع شد. بعد از آنها هم براکت های همرنگ دندان‌ها و ارتودنسی سمت زبان روی کار آمدند که از جنبه زیبایی بسیار حائز اهمیت هستند. حیطه کاری ارتودنسی از ردیف کردن دندان‌ها در ابتدای پیدایش این رشته، به تغییرات صورت به‌وسیله ارتودنسی گسترش یافت و همان‌طور که پیش از این نیز اشاره شد، نام این رشته تخصصی هم به «ارتودنسی و ارتوپدی حفره دهان و صورت» تغییر پیدا کرد.
ارتودنسی در ایران
در کشور ما، این رشته حدود ۴۰ سال عمر دارد و انجمن ارتودنسی ایران (IAO) نیز در همان سال‌ها بنا نهاده شد و تاکنون در کنگره‌های مختلف داخلی و خارجی شرکت داشته است. درمان‌های سال‌های قدیم در مقایسه با روش‌های امروزی، نمونه‌هایی بسیار ابتدایی به‌حساب می‌آیند. امروزه این رشته بسیار پیشرفته شده است. درگذشته درمان‌های ارتودنسی زمان‌بر، دردناک و دشوار بود و مشکلاتی از قبیل پوسیدگی و مشکلات لثه‌ای و ظاهر نامناسب را داشتند (به دلیل نوارهایی که در بالا ذکر شد)، اما امروزه تجهیزات مورداستفاده در تکنیک‌های ارتودنسی بسیار کوچک و نامحسوس شده‌اند؛ براکت‌های فلزی، براکت‌های سرامیکی رنگ دندان و براکت‌هایی که از سمت زبان به دندان متصل می‌شوند و مشکلات متعاقب درمان ارتودنسی برای دندان‌ها را به حداقل رسانده‌اند.
نامحسوس شدن ابزار و نتایج بهتر و مشکلات کمتر سبب شد سن مراجعین ارتودنسی هم افزایش یابد و دیگر فقط کودکان و نوجوانان به‌عنوان تنها گروه نیازمند درمان به متخصصان ارتودنسی مراجعه نمی‌کنند و مراجعین بزرگ‌سال نیز برای حل مشکلات دهانی و دندانی خود به ارتودنتیست‌های مراکز درمانی مراجعه می‌کنند.
سیر پیشرفت ارتودنسی در ایران
با افزایش سن مراجعین از نوجوانی به سنین بزرگ‌سالی برای درمان ارتودنسی، نیاز به براکت‌هایی که کمتر دیده می‌شوند، پدیدار شد. در ابتدا براکت های پلاستیکی، سپس کامپوزیتی و امروزه براکت‌های سرامیکی به وجود آمدند. براکت های پلاستیکی و کامپوزیتی به‌راحتی تغییر شکل می‌دهند و اتصال آنها به دندان نیز ضعیف است. در عین حال این براکت ها بعد از مدتی دچار تغییر رنگ می‌شوند.
براکت‌های سرامیکی به‌راحتی خرد و شکسته می‌شوند ولی براکت های فلزی به دلیل خاصیت چکش‌خواری فلزات تنها تحت اثر نیروهای زیاد تغییر شکل می‌دهند. تکنولوژی سرامیک هنوز به‌پای تکنولوژی فلزات نرسیده؛ بنابراین ظرافت براکت های فلزی بیشتر از براکت های سرامیکی است و درنتیجه با وجود اینکه براکت های سرامیکی رنگ دندان هستند و کمتر دیده می‌شوند ولی از براکت‌های فلزی بزرگ‌ترند. به‌طور کلی بهترین نوع براکت های سرامیکی آن دسته‌ای هستند که در شیارشان یک لایه فلز هم باشد.
یکی از روش‌هایی که بعد از افزایش سن مراجعه‌کنندگان برای درمان ارتودنسی به وجود آمد تا این افراد در موقعیت‌های اجتماعی-شغلی خود راحت‌تر باشند، ارتودنسی از سمت زبان است. حدود۲۰ سال است که تکنیک ارتودنسی از سمت زبان در جهان آغاز شده است. درست است که این براکت‌ها پشت دندان‌ها قرار می‌گیرند و دیده نمی‌شوند اما به دلیل مشکلات خاص خود چندان فراگیر نشده و به‌ندرت استفاده می‌شوند.
به چه کسی ارتودنتیست می‌گویند؟
ارتودنسی در بسیاری از کشورهای دنیا با تفاوت‌هایی آموزش داده می‌شود. در ایران یک دندان‌پزشک پس از ۶ سال تحصیل دندان‌پزشکی و اخذ مدرک دکترای عمومی دندان‌پزشکی می‌تواند در آزمون پذیرش دستیار (رزیدنت) تخصصی دندان‌پزشکی شرکت کند و در صورت قبولی وارد این دوره تخصصی شود. طول دوره رسمی تخصص ارتودنسی در ایران ۳ سال است. به دلیل جوان بودن نسبی جمعیت ایران و افزایش سطح آگاهی عمومی، در سال‌های اخیر تمایل به انجام درمان‌های ارتودنسی افزایش یافته است.
با توجه به این اشتیاق فراوان به درمان و هزینه نسبتاً بالای درمان ارتودنسی، تعدادی از دندان‌پزشکان عمومی اقدام به درمان ارتودنسی می‌کنند به دلیل ماهیت طولانی‌مدت درمان‌های ارتودنسی ثابت، دندان‌پزشکان تحت آموزش این مبحث قرار نمی‌گیرند و تقریباً هیچ آشنایی با ارتودنسی ثابت کسب نمی‌کنند. از سوی دیگر به دلیل نقص قوانین و نبود ضمانت اجرایی کافی برای قوانین موجود، متأسفانه تعدادی از افراد سودجو برای درمان و آموزش اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزشی کوتاه‌مدت ارتودنسی کرده‌اند. در ایران متخصصان مورد تأیید وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی، کلمه متخصص را در مهر طبابت خود قید می‌کنند که با جست‌وجو در اطلاعات پزشکان در درگاه (سایت) سازمان نظام پزشکی قابل بررسی است. ش
با انواع ارتودنسی آشنا شوید
در مطلب تاریخچه ارتودنسی، مطرح شد که دغدغه افرادی که ارتودنسی انجام می‌دهند، صرف‌نظر از کسانی که مجبورند به دلیل برخی مشکلات مربوط به ناحیه‌های فک و دهان ارتودنسی کنند، داشتن دندان‌های صاف و مرتب است، اما در این بخش قرار است که انواع مختلف این روش درمانی که پیشینه تاریخی نسبتاً طولانی هم دارد، شرح داده شود. درمان ارتودنسی به دو شکل ثابت و متحرک انجام می‌شود و برای اغلب کسانی که می‌خواهند این کار را انجام دهند این سؤال مطرح است که ارتودنسی‌شان ثابت باشد یا متحرک.
در ادامه این مطلب، تفاوت‌های این دو نوع ارتودنسی شرح و توضیح داده می‌شود. منظور از ارتودنسی ثابت این است که بیمار نمی‌تواند سازه ارتودنسی را از دهان خارج سازد، برخلاف ارتودنسی متحرک که بیمار معمولاً در زمان غذا خوردن یا در ساعاتی از شبانه‌روز سازه را از دهان درمی‌آورد. ارتودنسی ثابت معمولاً شامل براکت‌های ارتودنسی (نگین‌های فلزی که روی دندان‌ها چسبانده می‌شوند) است که روی دندان‌ها چسبانده می‌شود و ارتودنسی متحرک شامل دو دسته کلی می‌شود که عبارت‌اند از پلاک‌های متحرک برای حرکات جزئی دندان‌ها و سازه‌هایی که برای رفع ناهنجاری‌های فکی مانند عقب بودن فک پایین یا بالا به کار می‌روند.
چه موقع از ارتودنسی متحرک استفاده می‌شود؟
از سازه‌های متحرک، برای مرتب کردن دندان‌ها در شرایطی استفاده می‌شود که یا نامنظمی دندان‌ها کم بوده و تنها در یک یا دو دندان باشد یا اینکه سن بیمار برای انجام درمان ارتودنسی ثابت، کم است یعنی هنوز دندان‌های شیری با دندان‌های دائمی جایگزین نشده‌اند. دستگاه‌های متحرک هرچند در مرتب کردن دندان‌ها به‌اندازه انواع ثابت مؤثر نیستند، اما در رفع ناهنجاری‌های فکی در سنین رشد (کودکی و نوجوانی) می‌توانند بسیار مؤثر باشند. انواع مختلفی از این سازه‌ها وجود دارند که بسته به اینکه مشکل فکی، کوچک بودن فک پایین، فک بالا یا بزرگ بودن هر یک از آنها نسبت به دیگری است، از انواع خاصی در سنین مشخصی استفاده می‌شود.
چه موقع از ارتودنسی ثابت استفاده می‌شود؟
ارتودنسی ثابت، به دلیل پیچیدگی بیشتر و نیاز به ظرافت کاری بالاتر، در دوره دندان‌پزشکی عمومی آموزش داده نمی‌شود و آموزش آن در دوره تخصصی ارتودنسی انجام می‌شود، بنابراین باید برای درمان به متخصص ارتودنسی مراجعه کرد. در این درمان، هدف اصلی معمولاً مرتب کردن کامل دندان‌هاست که با ارتودنسی متحرک امکان‌پذیر نیست. ممکن است برای مرتب کردن دندان‌ها نیاز به کشیدن دندان‌های دائمی باشد و به این دلیل است که اندازه دندان‌های دائمی موجود بیشتر از اندازه فک است.
عمولاً بیماران نگران هستند که در صورت کشیدن دندان‌ها، فضای آنها خالی می‌ماند، اما در صورتی که دستور کشیدن دندان به‌درستی داده شده باشد، این نگرانی بی‌مورد است و فضای حاصل از آن در درمان ارتودنسی ثابت کاملاً بسته می‌شود. کشیدن دندان به قصد درمان با ارتودنسی متحرک اشتباه است، زیرا دندان‌های مجاور دندان کشیده شده به‌جای اینکه به‌طور کامل به سمت آن فضا حرکت کنند، به سمت آن کج می‌شوند که مشکلات متعددی را ایجاد می‌کند.