همه چیز درباره خط شکسته نستعلیق

علاقه مندان به هنر زیبای خوشنویسی، حتما با خط شکسته نستعلیق که به واقع زیبایی چشم نوازی را به هر بیننده ای هدیه می کند، آشنایی دارند و میدانند که پیشینه این سبک خوشنویسی و اساتید برتر آن، متعلق به چه کسانی است.

خط شکسته‌نستعلیق چیست؟

خط شکسته‌نستعلیق یکی از جدیدترین و زیباترین اشکال خطاطی در هنر خوشنویسی ایرانی است که در اوایل سدهٔ یازدهم هجری قمری به وجود آمده است. این خط با الهام از خط نستعلیق، با شکستن و آزاد کردن برخی از اجزای خط نستعلیق شکل گرفته و به نام شکسته‌نستعلیق شناخته می‌شود. این خط می‌تواند به عنوان یکی از بروزترین و اصیل‌ترین خطوط در حوزهٔ خوشنویسی اسلامی در ایران مطرح شود.

خط شکسته‌نستعلیق در واقع ترکیبی از جزئیات خط تعلیق استفاده شده در تندنویسی و ظرافت و زیبایی خط نستعلیق است. این خط به خوبی توانسته است بین روانی و سرعت تندنویسی و هنر و زیبایی نستعلیق یک پل برقرار کند.

تاریخچه پیدایش و تحولات شکسته‌نستعلیق

در قرن هشتم هجری، هنر خوشنویسی در ایران به یکی از دوران بزرگ خود رسید و سه نمونه برجسته از خطوط ایرانی، یعنی خط تعلیق، نستعلیق و شکسته نستعلیق به مرحله بالایی از رشد و توسعه دست یافتند. این خطوط، با اینکه بر پایهٔ الفبای عربی استوار هستند، اما آثار آن‌ها را باید به عنوان ابداعات ویژهٔ ایرانیان در نظر گرفت.

در قرن هشتم و نهم هجری در هرات، خوشنویسی به عنوان یک هنر بزرگ و مورد توجه در جامعه شناخته شد. شاهان و شاهزادگان این هنر را حمایت کردند و خطاطان مشهوری را تشویق و ترغیب کردند. آثار باقی‌مانده نشان دهنده ارزش و اهمیت این هنر است. در این زمان، خط شکسته نستعلیق به محبوبیت و شهرت خود دست یافت.

ابداع کننده خط شکسته‌نستعلیق

دربارهٔ ایجاد شکستهٔ نستعلیق و موجودیت این خط، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. برخی مردم، «مرتضی قلی خان شاملو» حاکم هرات و «محمد شفیع هروی» مشهور به «شفیعا» را ابداع‌کنندگان این خط می‌دانند.

عبدالمحمدخان ایرانی، نویسندهٔ کتاب «پیدایش خط و خطاطان»، اعتقاد دارد که شکستهٔ نستعلیق در زمان صفویه تولید شد و مرتضی قلی خان شاملو این خط را از نستعلیق توسعه داد. او همچنین می‌گوید که «میرزا شفیعا هراتی» که منشی مرتضی قلی خان بود، این خط را کامل کرد. در نیمهٔ دوم قرن دوازدهم، «درویش عبدالمجید طالقانی» شکستهٔ نستعلیق را به بالاترین سطح تکامل رسانید. او اهل طالقان بود و در سن ۳۵ سالگی در اصفهان درگذشت.

برجسته ترین اساتید شکسته‌نستعلیق بعد از درویش عبدالمجید طالقانی

در دورهٔ قاجار، بعد از درویش عبدالمجید طالقانی، شکسته نویسان مهمی وجود داشتند که برجسته‌ترین آنها عبارتند از:میرزاحسن اصفهانی، محمدرضا اصفهانی، میرزا کوچک اصفهانی، محمدعلی شیرازی، سید علی اکبر گلستانه و استاد مشعشعی. آنها به عنوان پلی بین نسل گذشته و دوران معاصر عمل کردند. میرزا غلامرضا اصفهانی خط شکسته را بسیار نزدیک به درویش طالقانی نوشت و آثار قابل توجهی از سید گلستانه در خط شکسته نستعلیق باقی مانده است.

دوران رکود و تحول دوباره شکسته نستعلیق

در سال ۱۲۸۰ خورشیدی (۱۳۱۹ قمری) پس از مرگ ناگهانی سید گلستانه، خط شکسته نستعلیق با یک رکود طولانی و قابل توجه مواجه شد. این رکود تا سال ۱۳۵۰ خورشیدی ادامه یافت و خوشنویسان بیشتر با نگرشی غیراصولی و براساس سلیقه خود به این خط می‌پرداختند.

در سال ۱۳۵۰، با تهیه عکس‌ها و فتوکپی‌هایی که در دسترس بودند، یک حرکت عظیم در ترویج خط شکسته نستعلیق صورت گرفت. در این راستا، استادان یدالله کابلی خوانساری، محمدحسین عطارچیان، غلامرضا مشعشعی، حسین فیض‌آبادی و مجتبی ملک‌زاده نقش مهمی را ایفا کردند.

اساتید قدیمی انجمن خوشنویسان ایران دراین رشته

استاد محمدحسین عطارچیان و استاد یدالله کابلی خوانساری بیش از یک دهه در انجمن خوشنویسان ایران به آموزش خط شکسته نستعلیق می‌پرداختند.

آثاری که در این مطلب مشاهده فرمودید، هنر دستان استاد صفر نورزاد می باشد.