چرا چاق می‌شویم؟ بررسی علل و عوامل موثر بر افزایش وزن
افزایش وزن می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی ایجاد شود که در این مقاله به بررسی آنها خواهیم پرداخت. درک علل چاقی به شما کمک می‌کند تا با اتخاذ استراتژی‌های مناسب، سلامت خود را بهبود ببخشید و از بروز مشکلات مربوط به وزن اضافی جلوگیری کنید.
به گزارش پارسینه پلاس؛ چاقی و اضافه وزن یکی از مسائل بهداشتی و اجتماعی مهم در دنیای مدرن است. افزایش وزن می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی ایجاد شود که در این مقاله به بررسی آنها خواهیم پرداخت. درک علل چاقی به شما کمک می‌کند تا با اتخاذ استراتژی‌های مناسب، سلامت خود را بهبود ببخشید و از بروز مشکلات مربوط به وزن اضافی جلوگیری کنید.
علت اصلی اضافه‌وزن و چاقی، عدم تعادل بین کالری‌های دریافتی و کالری‌های مصرفی توسط فرد است. به عبارتی می‌توان گفت اضافه وزن نتیجه عدم تعادل بین غذای مصرفی و فعالیت فیزیکی است.
به طور کلی، در اضافه‌وزن و چاقی مشکلاتی مانند دریافت زیاد غذاهای پرانرژی و پرچرب و کاهش فعالیت فیزیکی ناشی از طبیعت بی‌تحرک بیشتر مشاغل، تغییر سبک حمل‌ونقل و افزایش شهرنشینی وجود دارد.
مصرف زیاد غذاهای پرکالری، بدون افزایش متناسب فعالیت فیزیکی، منجر به افزایش ناسالم وزن می‌شود. کاهش سطوح فعالیت بدنی نیز منجر به عدم تعادل انرژی و در نتیجه افزایش وزن می‌شود. تغییر در الگوهای رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی اغلب نتیجه تغییرات محیطی و اجتماعی مرتبط با توسعه و کمبود سیاست‌های حمایتی در بخش‌های سلامت، کشاورزی، حمل‌ونقل، محیط، فرآیند غذا، توزیع، بازاریابی و آموزش است.
به‌طور ویژه، علل و عواملی مانند وراثت و ژنومیکس تغذیه‌ای نقش موثری در چاقی و اضافه وزن ایفا می‌کنند. بیشتر عوامل هورمونی و عصبی دخیل در تنظیم وزن، به‌طور ژنتیکی تعیین می‌شوند. این امر شامل علامت‌های کوتاه مدت و بلندمدت است که سیری و تغذیه را تعیین می‌کنند. نقایص کوچکی در بیان یا تداخل ژن‌ها می‌تواند به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای در افزایش وزن دخیل باشد.
تعداد و اندازه سلول‌های چربی، توزیع منطقه‌ای چربی در بدن و RMR (میزان متابولیسم استراحت) نیز تحت تأثیر ژن‌ها قرار می‌گیرند. مطالعات دوقلوها نشان می‌دهد که ژن‌ها، ۵۰ تا ۷۰ درصد استعداد به چاقی را تعیین می‌کنند. انتخاب‌های تغذیه‌ای و شیوه زندگی می‌توانند ژن‌های چاقی را فعال یا غیرفعال کنند.
۱. عدم تعادل انرژی
مصرف بیش از حد کالری
یکی از دلایل اصلی چاقی، مصرف بیش از حد کالری نسبت به میزان مصرف انرژی است. اگر مقدار کالری که از غذا دریافت می‌کنید بیشتر از کالری است که در فعالیت‌های روزانه و ورزش می‌سوزانید، این انرژی اضافی به صورت چربی در بدن ذخیره می‌شود و منجر به افزایش وزن می‌گردد.
۲. عوامل ژنتیکی
پیشینه خانوادگی
عوامل ژنتیکی می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر میزان چربی بدن و الگوهای ذخیره‌سازی آن داشته باشند. اگر در خانواده شما افرادی با اضافه وزن یا چاقی وجود دارند، ممکن است شما نیز به این مشکل دچار شوید. ژن‌ها می‌توانند بر متابولیسم، اشتها و نحوه ذخیره چربی تأثیر بگذارند.
۳. عوامل هورمونی
اختلالات هورمونی
هورمون‌ها نقش اساسی در تنظیم وزن بدن دارند. مشکلات هورمونی مانند کم‌کاری تیروئید، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، و اختلالات دیگر می‌توانند به افزایش وزن و چاقی منجر شوند. تغییرات در سطح هورمون‌ها می‌تواند بر اشتها و متابولیسم تأثیر بگذارد.
هورمون‌های گرسنگی و سیری
هورمون‌هایی مانند لپتین و گرلین در تنظیم اشتها و سیری نقش دارند. اختلال در عملکرد این هورمون‌ها می‌تواند منجر به افزایش اشتها و در نتیجه افزایش وزن شود.
۴. عوامل روانی و عاطفی
استرس و اضطراب
استرس و اضطراب می‌توانند به پرخوری عاطفی منجر شوند. افرادی که تحت فشار روانی قرار دارند، ممکن است به خوردن غذاهای پرکالری و کم‌ارزش روی آورند که این می‌تواند به افزایش وزن منجر شود.
احساسات و افسردگی
برخی افراد برای کنار آمدن با احساسات منفی و افسردگی به خوردن روی می‌آورند. این رفتار می‌تواند منجر به افزایش وزن و چاقی شود.
۵. عادات غذایی
مصرف غذاهای پرکالری
غذاهایی که دارای قند بالا، چربی‌های اشباع‌شده و فرآوری‌شده هستند، معمولاً کالری بالایی دارند و می‌توانند به افزایش وزن منجر شوند. مصرف غذاهای سالم و متعادل به کنترل وزن کمک می‌کند.
پرخوری و زمان‌های نامناسب
خوردن بیش از حد و مصرف غذا در ساعات غیرمعمول می‌تواند به افزایش وزن منجر شود. کنترل مقدار و زمان مصرف غذا به مدیریت وزن کمک می‌کند.
۶. عوامل محیطی و اجتماعی
دسترسی به غذاهای ناسالم
زندگی در محیط‌هایی با دسترسی آسان به غذاهای پرکالری و ناسالم می‌تواند به افزایش وزن کمک کند. فرهنگ غذایی و عادات جامعه نیز می‌تواند بر انتخاب‌های غذایی تأثیر بگذارد.
فرهنگ و تبلیغات غذایی
تبلیغات و فرهنگ اجتماعی ممکن است بر تمایل به مصرف غذاهای پرکالری و غیرسالم تأثیر بگذارد، که می‌تواند به افزایش وزن منجر شود.
۷. عوامل پزشکی
برخی داروها مانند داروهای ضدافسردگی، داروهای ضدتشنج و استروئیدها می‌توانند موجب افزایش وزن شوند. اگر فکر می‌کنید که داروهایی که مصرف می‌کنید بر وزن شما تأثیر گذاشته است، با پزشک خود مشورت کنید.
۸. سبک زندگی
زندگی کم‌تحرک و نشستن طولانی مدت می‌تواند به افزایش وزن کمک کند. افزایش فعالیت بدنی و ورزش منظم به مدیریت وزن کمک می‌کند.
۹. فعالیت فیزیکی ناکافی
عدم ورزش و شیوه زندگی عموماً بی‌حرکت، همراه با پرخوری مزمن نیز از علل افزایش وزن هستند. طبیعت بی‌تحرک جامعه عاملی در افزایش مشکل روبه رشد چاقی است؛ به طوری که افراد کمتری ورزش می‌کنند و زمان زیادی در فعالیت‌های با مصرف انرژی پایین، تماشای صفحه‌نمایش مانند تماشای تلویزیون یا فیلم، استفاده از کامپیوتر، انجام بازی‌های ویدئویی، نشستن در ماشین و رانندگی به محل کار یا مقصد صرف می‌شود.
۱۰. التهاب
بافت چربی به‌طور فعالانه طیف وسیعی از سیتوکین‌های پیش التهابی و ضدالتهاب را ترشح می‌کند. اثرات این سیتوکین‌ها عبارتند از عدم حساسیت به انسولین، هایپرلیپیدمی، کاهش پروتئین عضلانی و استرس اکسیداتیو. دانشمندان ارتباط مستقیمی بین چاقی و بیماری‌های التهابی مانند اختلالات قلبی-عروقی، برخی سرطان‌ها و دیابت نوع ۲ یافته‌اند. در انسان‌ها پرخوری مزمن کلید التهاب را تحریک کرده و به افزایش وزن و مقاومت انسولینی منجر می‌شود. به علاوه چاقی مرکزی با فاکتورهای التهابی به‌ویژه CRP ارتباط قوی دارد.
تغییرات ساده در رژیم غذایی و شیوه زندگی می‌تواند التهاب مربوط به چاقی را تغییر دهد. مواد غذایی مانند پرتقال ضدالتهاب هستند، در حالی‌که خامه ممکن است پیش التهاب باشد. آنتی‌اکسیدان‌ها و اسیدهای چرب غیراشباع امگا-۳ شدت التهاب را کاهش می‌دهند.
۱۱. خواب و ریتم‌های شبانه‌روزی
خواب کم، تنظیمات اندوکرینی مربوط به گرسنگی و اشتها را تغییر می‌دهد. بنابراین هورمون‌های مؤثر بر اشتها تحت تأثیر قرار گرفته و ممکن است سبب دریافت زیاد انرژی شوند. بنابراین محرومیت مداوم از خواب می‌تواند مقدار غذای دریافتی را تغییر داده و در اپیدمی چاقی سهیم باشد. برخی افراد ممکن است کار شیفتی یا مواجهه با نور زیاد در شب داشته باشند، این کار می‌تواند در ریتم‌های شبانه روزی اختلال ایجاد کرده و شیوع چاقی را افزایش دهد.
۱۲. استرس
استرس عامل دیگری برای چاقی است. تحت شرایط استرسی، کورتیزول آزاد شده و سبب تحریک ترشح انسولین جهت حفظ قند خون در وضعیت ثابت می‌شود. بنابراین اشتها افزایش می‌یابد.
۱۳. طعم و مزه و اشتها
غذا و مزه آن، پاسخ‌های لذت‌بخش را باعث می‌شوند. تنوع بی‌پایان غذاهایی که در هرلحظه‌ای و با قیمت معقول در دسترس هستند، می‌توانند در دریافت کالری زیاد، دخیل باشند؛ زیرا افراد زمانی که انواع مختلفی از غذا به آنها ارائه می‌شود، نسبت به زمانی که فقط یک نوع غذا ارائه می‌شود، بیشتر غذا می‌خورند. به‌طور طبیعی، وقتی غذایی مصرف شد اشتیاق و علاقه به مصرف آن کاهش می‌یابد.
۱۴. اندازه پرس‌های غذایی
پرخوری فعالانه تا حدی نتیجه اندازه بزرگ پرس‌های غذایی است. پرس‌ها و کالری‌هایی که رستوران‌ها و فروشگاه‌های فست‌فود در یک وعده ارائه می‌کنند، اغلب بیشتر از نیازهای انرژی یک فرد برای کل روز است.
۱۵. ترکیبات شیمیایی بیگانه با بدن
Obesogens؛ ترکیبات شیمیایی بیگانه با بدن هستند که سبب اختلال در متابولیسم طبیعی چربی‌ها شده و نهایتاً منجر به چربی زیاد و چاقی می‌شوند. می‌توان این ترکیبات را “مختل‌کننده‌های اندوکرین” نامید. زیرا این ترکیبات هموستاز لیپید، ذخیره‌سازی چربی و نقطه تنظیم متابولیک را تغییر داده، تعادل انرژی را مختل کرده یا تنظیم سیری و اشتها را جهت افزایش تجمع چربی و چاقی تغییر می‌دهند. نمونه‌های مشکوک از این مواد در محیط و تهیه غذا، بیس فنول A و فتالات‌ها (نوعی مواد شیمیایی صنعتی و آلی) هستند که در بسیاری از پلاستیک‌های مورد استفاده در بسته‌بندی مواد غذایی یافت می‌شوند. این مواد به داخل غذاهای فرآیند شده، منتقل شده یا در آنها ذخیره می‌شوند.
نتیجه‌گیری
چاقی نتیجه تعامل پیچیده‌ای از عوامل ژنتیکی، هورمونی، روانی، و محیطی است. برای مقابله با چاقی و مدیریت وزن، نیاز به یک رویکرد جامع و چندجانبه وجود دارد. اصلاح عادات غذایی، افزایش فعالیت بدنی، مدیریت استرس، و مشاوره با متخصصان می‌تواند به کنترل وزن و بهبود سلامت کمک کند.