کاربرد انواع نشاسته در صنایع
تا اسم نشاسته به گوش ما می‌رسد، فوراً به یاد رژیم غذایی، لاغری و احتمالاً برنج و نان می‌افتیم اما فراموش نکنید که این ماده ارزشمند، چه اهمیتی برای صنایع غذایی و غیرغذایی دارد. نشاسته تبدیل به یکی از اصلی‌ترین مواد خوراکی سفره‌های ما ایرانیان شده و جایگاه ویژه‌ای در سبد غذایی ما دارد.
در این مقاله تصمیم داریم به کاربرد انواع نشاسته در صنایع مختلف اشاره کنیم. اگر کنجکاو هستید که اطلاعات بیشتری در مورد این ماده به دست آورید، حتما به اسکرول کردن این متن ادامه دهید.
مقدمه ای بر نشاسته و اهمیت آن در صنایع
نشاسته یکی از اصلی‌ترین مواد اولیه صنایع مختلف غذایی است و به همین دلیل، کاربردهای گسترده‌ای دارد. نشاسته در واقع نوعی پلی ساکارید طبیعی است که از موادی مثل سیب زمینی، گندم و ذرت استخراج می‌شود.
نشاسته از آن جهت برای صنایع مهم است که می‌تواند منجر به غلظت مواد خوراکی و چسبندگی آن‌ها شود. علاوه بر این، خواص ژل‌سازی نشاسته باعث می‌گردد که در صنایع دیگری جز مواد غذایی نیز کاربرد داشته باشد. از کاغذسازی گرفته تا پخت انواع دسرها، نشاسته نقشی مهم و حیاتی ایفاء می‌کند و می‌تواند کیفیت محصولات را بالا ببرد.
نشاسته اصلاح شده چیست؟
وقتی که از نشاسته اصلاح شده صحبت می‌کنیم، نوع خاصی از نشاسته مدنظر است که دچار تغییرات فیزیکی، شیمیایی یا آنزیمی شده تا برخی از خواص آن تقویت شود. نشاسته اصلاح شده اساساً در برابر حرارت، اسید و انجماد، مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهد و به همین دلیل در صنایع مختلف غذایی و غیرغذایی کاربرد دارد.
البته نشاسته اصلاح شده نیز خالی از ایراد نیست و ممکن است در فرآیند اصلاح و تغییر آن، برخی مواد شیمیایی در نشاسته باقی مانده باشد که طبیعتاً مصرف بیش از حد آن را خطرناک می‌سازد. علاوه بر این، نشاسته اصلاح شده ارزش غذایی کمتری دارد و در برخی مواقع، منجر به ایجاد مشکلات گوارشی نیز می‌شود.
کاربرد نشاسته در صنایع غذایی
برخی از مهم‌ترین صنایعی که از نشاسته بهره می‌برند، صنایع غذایی هستند که در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
- محصولات پختنی مثل نان، کیک و بیسکوئیت( به جهت خواص نشاسته در افزایش حجم و بهبود بافت و جلوگیری از خشک شدن این خوراکی‌ها)
- تهیه انواع سس، سوپ و دسر( به دلیل خواص غلیظ کننده)
- تولید انواع ژله‌ها و پودینگ‌ها( به خاطر خواص پایدارکننده و افزایش ماندگاری)
- تهیه انواع غذاهای رژیمی( به سبب کالری پایین نشاسته و جایگزینی با چربی‌ها)
با توجه به مواردی که ذکر کردیم، بعید است بتوان غذایی را پیدا کرد که از نشاسته استفاده نکرده باشد. برخی از این نشاسته‌ها مانند نشاسته ذرت در تهیه انواع مواد غذایی، پرکاربردتر هستند.
فرق نشاسته گل با نشاسته گندم
برای کسانی که عمری را در آشپزی و مواد اولیه آن سپری کرده‌اند، واضح و روشن است که انواع نشاسته با هم فرق دارند و هریک از آن‌ها در تهیه یک غذا یا محصول به کار می‌آیند. وقتی که از نشاسته گل یا گندم صحبت می‌کنیم، باید تفاوت آن‌ها را به خوبی بشناسیم. در ادامه به فرق نشاسته گل با نشاسته گندم اشاره کرده‌ایم:
منبع استخراج نشاسته
- نشاسته گل: این نشاسته از گیاهانی مثل ذرت یا سیب زمینی به دست می‌آید. به همین دلیل به نام نشاسته ذرت نیز معروف است.
- نشاسته گندم: طبیعتاً این نشاسته از گندم به دست می‌آید.
کاربرد نشاسته گل و گندم
- نشاسته گل: اگر تا به حال با نشاسته گل آشپزی کرده‌اید، پس به خوبی می‌دانید که این ماده خلوص بالایی دارد و سفیدرنگ است. بیشتر مواقع از نشاسته گل برای تهیه انواع شیرینی، سوپ و سس استفاده می‌شود؛ چرا که خاصیت ژل‌سازی آن نسبت به نشاسته گندم بیشتر است.
- نشاسته گندم: اصلی‌ترین کاربرد نشاسته گندم، تهیه خمیر نان است؛ چرا که خواص چسبندگی بالایی دارد و برای محصولات پختنی مثل کیک، بهترین گزینه به حساب می‌آید.
بافت نشاسته
- نشاسته گل: وقتی که از این نشاسته استفاده می‌کنیم، مواد ما بافتی صاف و نرم پیدا می‌کند و به همین خاطر برای غذاهایی مثل سوپ و سس مناسب‌تر است.
- نشاسته گندم: گلوتن موجود در این نشاسته باعث می‌شود که چسبندگی آن بالا رفته و برای پخت نان عالی باشد.
رنگ نشاسته
- نشاسته گل: همانطور که گفتیم، نشاسته گل سفید رنگ و شفاف است و در نهایت بافتی لطیف و شفاف ایجاد می‌کند.
- نشاسته گندم: بافت این نشاسته معمولاً کدرتر از نشاسته گل می‌باشد.
کاربرد نشاسته در صنایع غیرغذایی
نباید تصور کنید که این ماده فوق‌العاده، صرفا در آشپزی و صنایع غذایی کاربرد دارد. ویژگی‌های منحصر به فرد نشاسته از جمله غلیظ‌سازی، چسبندگی و…باعث می‌شود که در صنایع غیرغذایی نیز به کار آید. در ادامه به معرفی این صنایع و کاربرد نشاسته در آن‌ها پرداخته‌ایم:
صنعت کاغذسازی
بله! درست شنیده‌اید. یکی از ارکان اصلی ساخت کاغذ، نشاسته است؛ چرا که خاصیت چسبندگی این ماده باعث بهتر شدن بافت کاغذ می‌شود. وقتی که از نشاسته در تولید کاغذ استفاده می‌شود، در واقع آن را در برابر نفوذ آب و پارگی مقاوم می‌کنند. هرچقدر درصد استفاده از نشاسته بالاتر برود، کاغذ ما استحکام بالاتری پیدا می‌کند و ضخامت آن بیشتر می‌شود.
صنعت نساجی
شاید برایتان جالب باشد که بدانید بسیاری از پارچه‌ها و نخ‌های لباس‌های ما از نشاسته در روند تولید خود بهره برده‌اند. این ماده به دلیل خواص پوشش‌دهی خود باعث مقاومت پارچه و صاف شدن الیاف آن می‌شود و اجازه نمی‌دهد که نخ‌ها به سادگی پاره شوند.
صنعت ساخت چسب
شاید هیچ یک از ویژگی‌های نشاسته به اندازه خواص چسبندگی آن در صنعت مهم نباشد. نشاسته، نقشی کلیدی در صنعت چسب سازی ایفاء می‌کند و در ساخت انواع کاغذ دیواری، کارتن و…استفاده می‌شود. گرچه قدرت این چسب‌ها به اندازه چسب‌های شیمیایی نیست اما به هرحال، می‌توان گفت دوستدار محیط زیست هستند و آسیبی به آن وارد نمی‌کنند. به همین دلیل، هنوز هم محبوبیت بالایی میان مصرف کنندگان دارند.
تولید پلاستیک‌های جذب شونده
یکی دیگر از کاربردهای نشاسته، استفاده از آن برای تهیه انواع پلاستیک‌های زیست تخریب پذیر است. این نوع پلاستیک‌ها به خوبی در محیط تجزیه می‌شوند و به همین دلیل، اثرات زیست محیطی کمتری دارند. به همین دلیل، تمام دوستداران طبیعت، عاشق نشاسته و خواص آن هستند.
صنعت تولید دارو
صنعت داروسازی دنیا بدون وجود نشاسته، شدیداً دچار مشکل می‌شد؛ چرا که این ماده به عنوان روان کننده و پرکننده در بسیاری از کپسول‌ها و قرص‌ها به کار می‌رود. علاوه بر این، خواص طبیعی نشاسته باعث می‌شود که دارو در بدن آزادسازی شود و بهتر عمل کند.
صنعت نفت
ارتباط دادن صنعت نفت با نشاسته شاید برای خیلی از افراد سخت و پیچیده باشد اما واقعیت اینجاست که در حفاری چاه‌های نفتی، از نشاسته بهره‌های فراوانی می‌برند. این ماده به دلیل خواص غلیظ کننده و کنترل کننده ویسکوزیته، می‌تواند به کنترل جریان حفاری و فوران مایعات کمک کند. نفت ماده‌ای گرانقیمت می‌باشد که حتی هدررفتن یک قطره از آن نیز خسارت است، به همین دلیل اهمیت نشاسته را در این صنعت به خوبی درک می‌کنیم.
سخن آخر
در نهایت باید بگوییم که بدون نشاسته، بسیاری از صنایع غذایی و غیرغذایی معنا و مفهوم خود را از دست می‌دهند و باید روند تولید خود را متوقف سازند. نباید تصور کرد که نشاسته فقط منجر به چاقی یا بیماری‌های مربوط به دیابت و…می‌شود و به این ترتیب، خیلی ساده از کنار مزایای آن عبور کرد.